The Comet
of Marathi Literature: The Tragic and Triumphant Tale of Ram Ganesh Gadkari
The year is 1925. Inside a dimly
lit theatre in Poona, the air is thick with anticipation and the scent of old
velvet. On stage, an actor, his face a mask of anguish, raises a single,
fateful glass—the ‘Ekach Pyala’. The audience is utterly silent, a
sea of tear-streaked faces captivated by the tragedy unfolding. For over a
decade since its creator’s death, this powerful play about the evils of
alcoholism has been a phenomenon, staged hundreds of times, earning the
Kirloskar Natak Mandali a fortune. But the man whose genius conceived it, whose
pen bled this story onto the page, is not here to see the standing ovations. He
never saw a single one.
This is the central paradox of Ram
Ganesh Gadkari, a literary comet who blazed across the firmament of Marathi
literature, only to burn out before his light had truly reached the world. His
story is not just one of literary brilliance; it is a profound human drama of
struggle, triumph, and a legacy that outlived him in a way he could never have
imagined. To understand the history of Marathi theatre, one must first
understand the boy from Navsari who became its soul.
Born on May 26, 1885, in the small
town of Ganadevi in Gujarat's Navsari district, Ram Ganesh Gadkari’s life began
in humble circumstances. His family, belonging to the Kayastha Prabhu
community, was lower-middle class, surviving on the modest income of his
father, Ganesh, a state employee. But this fragile stability was shattered when
Ram was just ten. Ganesh’s sudden death plunged the family into destitution.
His mother, Saraswatibai, a woman of formidable strength, gathered her three
young sons and moved first to Karjat and then to the bustling cultural hub of
Poona, determined to secure an English education for her children—a key to
survival in early 20th-century India.
Poverty was a relentless shadow.
Young Ram’s school days were a patchwork of odd jobs and tireless study. He
juggled menial tasks to support his family, his formal education suffering as a
result. He finally scraped through his Matriculation exam in 1904 as an
external student, a testament to his sheer grit. College was an even greater
challenge; a failed first-year exam could have been the end of his academic
dreams. But beneath the surface of this struggling student, a voracious reader
was coming to life. He devoured Marathi and English literature, finding in the
plays of Shakespeare and the poems of the Marathi saints a world far richer
than his own. This self-education, conducted in the quiet corners of a life
defined by hardship, was the true forging of the artist. It was here, in the
furnace of adversity, that the foundation for one of the most significant
figures in the history of Marathi literature was laid.
In 1905, a door opened. Gadkari
found a position as a teacher for the young boys in the famed Kirloskar Natak
Mandali, one of the most prestigious travelling drama troupes of the era. For
the next four years, this was not just his workplace; it was his university. He
lived and breathed theatre. He absorbed the rhythm of dialogue, the secrets of
stagecraft, the delicate art of holding an audience spellbound. He watched
legendary Marathi drama-writers at work, dissecting their methods and learning
what moved the human heart. This immersive experience, combined with a brief
stint in journalism at the Poona daily Dayanaprakash, sharpened his
pen and gave him the tools to translate his burgeoning ideas into powerful
narratives. The stage had taught him everything that a formal classroom could
not. He was no longer just a reader; he was becoming a creator, ready to
unleash his voice.
The year 1911 marked a literary
explosion. Ram Ganesh Gadkari, the man, stepped aside to allow two
extraordinary personas to emerge, each capturing a different facet of his
genius. For his poetry, he adopted the pseudonym ‘Govindagraj’.
Under this name, he composed verses of exquisite beauty and profound emotion.
His long poem, ‘Murali’, a lyrical exploration of the divine love between
Krishna and Radha, became an instant classic. Govindagraj’s work was romantic,
deeply spiritual, and showcased a mastery of language that enchanted readers.
His poems were not mere words; they were music, cementing his reputation as a
leading Marathi poet of his generation.
Simultaneously, another identity
was born: the sharp, witty, and fearless ‘Balakram’. As Balakram,
Gadkari wielded humor as a surgeon’s scalpel, dissecting the prevalent social
evils and hypocrisies of his time. His humorous essays were brilliantly
satirical, exposing the absurdity of outdated customs, blind faith, and
societal rot. While Govindagraj appealed to the heart, Balakram challenged the
mind. Through these two voices, Gadkari established himself as a complete
literary force—a sensitive poet and a fearless social reformer, whose works
were now being hailed with admiration across Maharashtra. His journey from a
struggling student to a celebrated author was complete in just a few short
years.
While his poetry and essays earned
him fame, it was on the stage that Ram Ganesh Gadkari would build his immortal
legacy. He saw Marathi drama not just as entertainment, but as a powerful
medium for social commentary and reform. His first play, ‘Prema-Sanyasa’
(The Renunciation of Love), staged in 1911, was a bold thunderclap. It
tackled the highly controversial issue of widow remarriage, a topic steeped in
rigid tradition and social stigma. The play was a direct challenge to the
orthodox, forcing society to confront its own prejudices through a deeply
emotional human story.
Two years later, in 1913,
came ‘Punya-Prabhava’ (The Power of Virtue), a play that explored
the theme of a wife’s unshakeable faithfulness and moral strength. It was a
beautiful, nuanced work that resonated with audiences, but it was a prelude to
his magnum opus.
In 1917, Gadkari unleashed the play
that would define him forever: ‘Ekach Pyala’ (Only One Glass). This
was not just a play; it was a social crusade against the devastating impact of
alcoholism on families. Through the tragic tale of its protagonist, Sudhakar, a
brilliant lawyer who loses everything to drink, Gadkari crafted a
heart-wrenching narrative that was both deeply personal and universally
relevant. The play’s raw emotion, powerful dialogue, and stark portrayal of
addiction struck a chord with the public like nothing before. It became more
than a performance; it was a mirror held up to society. The sheer success
of Ekach Pyala, which ran for 259 shows in the decade following his
death and earned the drama company a staggering sum of over two lakh rupees, is
a testament to its enduring power. It remains a cornerstone of Marathi theatre,
a powerful social document that continues to be studied and performed.
He followed this with ‘Bhava-Bandhana’
(The Bonds of Emotion) in 1918, a work considered of a more modest
quality. Tragically, two other plays he had begun—‘Raja-Sanyasa’ and ‘Vedyacha
Bazar’—remained unfinished, leaving the world to wonder what other
masterpieces lay dormant in his mind.
Who was the man behind the
legendary names of Govindagraj and Balakram? By all accounts, Ram Ganesh
Gadkari was a complex individual. Described as self-centered and easy-going, he
lived his life on his own terms. He married twice, first to Sitabai in 1904 and
later to Ramabai in 1917, just two years before his death. Though a fervent
nationalist and a passionate social reformer at heart, he never stepped into
the arena of active politics. His activism was confined to his literary field.
His pen was his sword, his stage his battlefield. He believed the most profound
change could be achieved by stirring the conscience of the people through art,
and he dedicated his short life to that singular purpose.
His life was like that of a
meteor—a brilliant, dazzling streak across the night sky that vanishes all too
soon. On January 23, 1919, at the tragically young age of thirty-three, Ram
Ganesh Gadkari died. He was on the cusp of his thirty-fourth birthday, his
creative powers still at their peak.
Ram Ganesh Gadkari did not live to
see his name become legend. He never witnessed the sold-out crowds for Ekach
Pyala. He never knew that an entire generation of prominent Marathi writers
would become his devotees, painstakingly publishing his works and analyzing his
genius. No other Marathi writer has been so extensively written about, his life
and work becoming a subject of endless fascination and admiration.
He died before he could enjoy the
fruits of his monumental labor, yet his death was not an end. It was a
transformation. Gadkari the man was gone, but his words achieved a life of
their own. His plays became cultural touchstones, his poems were sung in households,
and his satirical essays continued to provoke thought and laughter. He left
behind an unfinished symphony, a body of work so powerful that its echoes still
resonate through the corridors of Indian literature today. The boy from
Navsari, forged in poverty and self-taught in the wings of a theatre, had
become immortal.
મરાઠી સાહિત્યનો ધૂમકેતુ: રામ ગણેશ ગડકરીની કરુણ અને વિજયી
ગાથા
વર્ષ ૧૯૨૫ છે. પૂણેના એક ઝાંખા પ્રકાશવાળા થિયેટરની અંદરની હવા અપેક્ષા અને
જૂના મખમલની સુગંધથી ભરેલી છે. મંચ પર, એક અભિનેતા, જેના ચહેરો કરુણાના ભાવથી ભરેલો છે, ‘એકચ પ્યાલા’ નાટકનો નાયક દારૂના વ્યસનની બરબાદીનો શિકાર બને
છે, પ્રેક્ષકો સંપૂર્ણપણે શાંત છે, આંસુથી ભીંજાયેલા ચહેરાઓનો સમુદ્ર, જે સામે ઘટી રહેલી કરૂણાંતિકાથી મંત્રમુગ્ધ છે. તેના
સર્જકના મૃત્યુના એક દાયકાથી વધુ સમયથી, દારૂની બુરાઈઓ પરનું આ શક્તિશાળી નાટક એક ઘટના બની ગયું છે, જે સેંકડો વખત ભજવાયું છે, અને કિર્લોસ્કર નાટક મંડળીને મોટી સંપત્તિ કમાવી આપી છે.
પરંતુ જે માણસની પ્રતિભાએ તેની કલ્પના કરી હતી, જેની કલમમાંથી આ વાર્તા પાના પર ઉતરી હતી, તે તેની સ્થાયી વાહવાહી જોવા માટે અહીં નથી. તેણે ક્યારેય
એક પણ જોઈ નથી.
આ રામ ગણેશ ગડકરીનો કેન્દ્રીય વિરોધાભાસ છે, એક સાહિત્યિક ધૂમકેતુ જે મરાઠી સાહિત્યના આકાશમાં ચમક્યો, પણ તેની રોશની ખરેખર દુનિયા સુધી પહોંચે તે પહેલાં જ બુઝાઈ
ગયો. તેમની વાર્તા માત્ર સાહિત્યિક પ્રતિભાની નથી; તે સંઘર્ષ, વિજય અને એક એવા વારસાનું ગહન માનવીય નાટક છે જે તેમના મૃત્યુ પછી એવી રીતે
જીવંત રહ્યું જેની તેમણે ક્યારેય કલ્પના પણ ન કરી હોય. મરાઠી રંગભૂમિના ઇતિહાસને
સમજવા માટે, પહેલા
નવસારીના તે છોકરાને સમજવો પડશે જે તેની આત્મા બન્યો.
૨૬ મે, ૧૮૮૫ના
રોજ ગુજરાતના નવસારી જિલ્લાના નાના શહેર ગણદેવીમાં જન્મેલા રામ ગણેશ ગડકરીનું જીવન
સામાન્ય સંજોગોમાં શરૂ થયું હતું. તેમનો પરિવાર, કાયસ્થ પ્રભુ સમુદાયનો, નિમ્ન-મધ્યમ વર્ગનો હતો, જે તેમના પિતા, ગણેશ, એક રાજ્ય કર્મચારીની સાધારણ આવક પર જીવતો હતો. પરંતુ આ નાજુક સ્થિરતા ત્યારે
તૂટી ગઈ જ્યારે રામ માત્ર દસ વર્ષના હતા. ગણેશના અચાનક મૃત્યુએ પરિવારને ગરીબીમાં
ધકેલી દીધો. તેમની માતા, સરસ્વતીબાઈ, એક પ્રચંડ શક્તિવાળી સ્ત્રી, તેમના ત્રણ નાના પુત્રોને ભેગા કરી પહેલા કરજત અને પછી
પૂણેના ધમધમતા સાંસ્કૃતિક કેન્દ્રમાં ગઈ, જે તેમના બાળકો માટે અંગ્રેજી શિક્ષણ સુનિશ્ચિત કરવા માટે
મક્કમ હતી – ૨૦મી સદીની શરૂઆતમાં ભારતમાં જીવન ટકાવી રાખવાની ચાવી.
ગરીબી એક નિરંતર પડછાયો હતી. યુવાન રામના શાળાના દિવસો પરચુરણ નોકરીઓ અને અથાક
અભ્યાસનું મિશ્રણ હતા. તેમણે પરિવારને ટેકો આપવા માટે નાના-મોટા કામ કર્યા, જેના પરિણામે તેમના ઔપચારિક શિક્ષણને નુકસાન થયું. છેવટે
તેમણે ૧૯૦૪માં બાહ્ય વિદ્યાર્થી તરીકે તેમની મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરી, જે તેમના દ્રઢ નિશ્ચયનો પુરાવો હતો. કૉલેજ એક વધુ મોટો
પડકાર હતો; પ્રથમ
વર્ષની પરીક્ષામાં નિષ્ફળતા તેમના શૈક્ષણિક સપનાનો અંત લાવી શકી હોત. પરંતુ આ
સંઘર્ષશીલ વિદ્યાર્થીની સપાટી નીચે, એક અતૃપ્ત વાચક જીવંત થઈ રહ્યો હતો. તેમણે મરાઠી અને
અંગ્રેજી સાહિત્યને આત્મસાત કરી લીધું, શેક્સપિયરના નાટકો અને મરાઠી સંતોની કવિતાઓમાં પોતાની
દુનિયા કરતાં વધુ સમૃદ્ધ દુનિયા શોધી. આ સ્વ-શિક્ષણ, મુશ્કેલીથી ભરેલા જીવનના શાંત ખૂણામાં યોજાયેલું, કલાકારનું સાચું ઘડતર હતું. અહીં, વિપત્તિની ભઠ્ઠીમાં, મરાઠી સાહિત્યના ઇતિહાસમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિઓમાંના
એકનો પાયો નાખવામાં આવ્યો હતો.
૧૯૦૫માં, ગડકરીને
તે યુગની સૌથી પ્રતિષ્ઠિત પ્રવાસી નાટક મંડળીઓમાંની એક, પ્રખ્યાત કિર્લોસ્કર નાટક મંડળીમાં યુવાન છોકરાઓ માટે
શિક્ષકનું પદ મળ્યું. આગામી ચાર વર્ષ સુધી, આ ફક્ત તેમનું કાર્યસ્થળ ન હતું; તે તેમની યુનિવર્સિટી હતી. તેમણે થિયેટરને જીવ્યું અને
શ્વાસમાં લીધું. તેમણે સંવાદની લય, મંચ કળાના રહસ્યો, પ્રેક્ષકોને મંત્રમુગ્ધ રાખવાની નાજુક કળાને આત્મસાત કરી.
તેમણે સુપ્રસિદ્ધ મરાઠી નાટક-લેખકોને કામ કરતા જોયા, તેમની પદ્ધતિઓનું વિશ્લેષણ કર્યું અને શીખ્યા કે માનવ
હૃદયને શું પ્રેરે છે. આ તલસ્પર્શી અનુભવ, પૂણેના દૈનિક 'જ્ઞાનપ્રકાશ'માં પત્રકારત્વના ટૂંકા કાર્યકાળ સાથે મળીને, તેમની કલમને તીક્ષ્ણ બનાવી અને તેમને તેમના ઉભરતા વિચારોને
શક્તિશાળી કથાઓમાં અનુવાદિત કરવા માટેના સાધનો આપ્યા. મંચે તેમને તે બધું શીખવ્યું
હતું જે એક ઔપચારિક વર્ગખંડ શીખવી શક્યો ન હતો. તે હવે માત્ર એક વાચક ન હતા; તે એક સર્જક બની રહ્યા હતા, જે પોતાની વાણીને મુક્ત કરવા માટે તૈયાર હતા.
વર્ષ ૧૯૧૧એ એક સાહિત્યિક વિસ્ફોટને ચિહ્નિત કર્યો. રામ ગણેશ ગડકરી, વ્યક્તિ, બે અસાધારણ વ્યક્તિત્વોને ઉભરી આવવા દેવા માટે એક બાજુ ખસી ગયા, દરેકે તેમની પ્રતિભાના એક અલગ પાસાને પકડ્યો. તેમની કવિતા
માટે,
તેમણે 'ગોવિંદાગ્રજ' ઉપનામ અપનાવ્યું. આ નામ હેઠળ, તેમણે ઉત્કૃષ્ટ સૌંદર્ય અને ગહન ભાવનાના છંદોની રચના કરી.
તેમની લાંબી કવિતા, 'મુરલી', કૃષ્ણ
અને રાધા વચ્ચેના દિવ્ય પ્રેમનું એક ગીતાત્મક અન્વેષણ, એક ત્વરિત ક્લાસિક બની ગઈ. ગોવિંદાગ્રજનું કાર્ય રોમેન્ટિક, ઊંડાણપૂર્વક આધ્યાત્મિક હતું, અને ભાષાની નિપુણતાનું પ્રદર્શન કરતું હતું જેણે વાચકોને
મોહિત કર્યા. તેમની કવિતાઓ માત્ર શબ્દો ન હતી; તે સંગીત હતી, જેણે તેમની પેઢીના એક અગ્રણી મરાઠી કવિ તરીકે તેમની
પ્રતિષ્ઠા મજબૂત કરી.
સાથે સાથે, એક બીજી
ઓળખનો જન્મ થયો: તીક્ષ્ણ, બુદ્ધિશાળી
અને નિર્ભય 'બાલકરામ'. બાલકરામ તરીકે, ગડકરીએ રમૂજનો ઉપયોગ સર્જનના છરી તરીકે કર્યો, તેમના સમયની પ્રચલિત સામાજિક બુરાઈઓ અને દંભનું વિચ્છેદન
કર્યું. તેમના રમૂજી નિબંધો તેજસ્વી રીતે વ્યંગાત્મક હતા, જે જૂના રિવાજો, અંધશ્રદ્ધા અને સામાજિક સડોની વાહિયાતતાને ઉજાગર કરતા હતા.
જ્યારે ગોવિંદાગ્રજે હૃદયને અપીલ કરી, ત્યારે બાલકરામે મનને પડકાર્યું. આ બે અવાજો દ્વારા, ગડકરીએ પોતાને એક સંપૂર્ણ સાહિત્યિક શક્તિ તરીકે સ્થાપિત
કર્યા - એક સંવેદનશીલ કવિ અને એક નિર્ભય સમાજ સુધારક, જેમના કાર્યોની હવે સમગ્ર મહારાષ્ટ્રમાં પ્રશંસા થઈ રહી
હતી. એક સંઘર્ષશીલ વિદ્યાર્થીથી એક પ્રખ્યાત લેખક સુધીની તેમની સફર માત્ર થોડા
વર્ષોમાં પૂર્ણ થઈ.
જ્યારે તેમની કવિતા અને નિબંધોએ તેમને ખ્યાતિ અપાવી, તે મંચ પર હતું કે રામ ગણેશ ગડકરી તેમનો અમર વારસો બનાવશે.
તેમણે મરાઠી નાટકને માત્ર મનોરંજન તરીકે નહીં, પરંતુ સામાજિક ટીકા અને સુધારણા માટે એક શક્તિશાળી માધ્યમ
તરીકે જોયું. તેમનું પ્રથમ નાટક, ‘પ્રેમ-સંન્યાસ’, ૧૯૧૧માં ભજવાયું, એક હિંમતભરી ગર્જના હતી. તેણે વિધવા પુનર્વિવાહના અત્યંત
વિવાદાસ્પદ મુદ્દાને સંબોધ્યો, જે કઠોર પરંપરા અને સામાજિક કલંકમાં ડૂબેલો વિષય હતો. આ નાટક રૂઢિચુસ્તો માટે
સીધો પડકાર હતો, જેણે
સમાજને એક ઊંડી ભાવનાત્મક માનવ વાર્તા દ્વારા પોતાના પૂર્વગ્રહોનો સામનો કરવા
મજબૂર કર્યો.
બે વર્ષ પછી, ૧૯૧૩માં, ‘પુણ્ય-પ્રભાવ’ આવ્યું, એક એવું નાટક જેણે પત્નીની અટલ વફાદારી અને નૈતિક શક્તિના વિષયની શોધ કરી. તે
એક સુંદર,
સૂક્ષ્મ કાર્ય હતું જે પ્રેક્ષકો સાથે પડઘો પાડતું હતું, પરંતુ તે તેમની મહાન કૃતિની પ્રસ્તાવના હતી.
૧૯૧૭માં, ગડકરીએ
તે નાટક બહાર પાડ્યું જે તેમને હંમેશ માટે વ્યાખ્યાયિત કરશે: ‘એકચ પ્યાલા’. આ માત્ર એક નાટક ન હતું; તે પરિવારો પર દારૂનાશના વિનાશક પ્રભાવ સામે એક સામાજિક
ધર્મયુદ્ધ હતું. તેના નાયક, સુધાકર, એક તેજસ્વી વકીલ જે દારૂ માટે બધું ગુમાવે છે, ની દુઃખદ વાર્તા દ્વારા, ગડકરીએ એક હૃદયદ્રાવક કથા રચી જે ઊંડી વ્યક્તિગત અને સાર્વત્રિક રીતે પ્રાસંગિક હતી. નાટકની કાચી
ભાવના,
શક્તિશાળી સંવાદ, અને વ્યસનના કઠોર ચિત્રણે જનતા સાથે એવો તાલમેલ સાધ્યો જેવો
પહેલાં ક્યારેય નહોતો. તે એક પ્રદર્શન કરતાં વધુ બની ગયું; તે સમાજને બતાવેલો અરીસો હતો. એકચ પ્યાલાની
પ્રચંડ સફળતા, જે
તેમના મૃત્યુ પછીના દાયકામાં ૨૫૯ શો સુધી ચાલી અને નાટક કંપનીને બે લાખ રૂપિયાથી
વધુની આશ્ચર્યજનક રકમ કમાવી, તેની સ્થાયી શક્તિનો એક પ્રમાણ છે. તે મરાઠી રંગભૂમિનો એક આધારસ્તંભ બની
રહ્યું છે, એક
શક્તિશાળી સામાજિક દસ્તાવેજ જેનો અભ્યાસ અને પ્રદર્શન ચાલુ છે.
તેમણે આ પછી ૧૯૧૮માં ‘ભાવ-બંધન’ સાથે તેનું અનુસરણ કર્યું, એક એવું કાર્ય જેને વધુ સાધારણ ગુણવત્તાનું માનવામાં આવે
છે. દુઃખદ રીતે, બે અન્ય
નાટકો જે તેમણે શરૂ કર્યા હતા - ‘રાજ-સંન્યાસ’ અને ‘વેડ્યાચા બજાર ’ - અધૂરા રહી ગયા, જેણે દુનિયાને એ વિચારવા પર મજબૂર કરી દીધી કે તેમના મગજમાં
અન્ય કઈ ઉત્કૃષ્ટ કૃતિઓ નિષ્ક્રિય હતી.
ગોવિંદાગ્રજ અને બાલકરામના સુપ્રસિદ્ધ નામો પાછળ કોણ વ્યક્તિ હતો? બધા અહેવાલો મુજબ, રામ ગણેશ ગડકરી એક જટિલ વ્યક્તિ હતા. આત્મ-કેન્દ્રિત અને
સહજ તરીકે વર્ણવેલ, તેમણે
પોતાનું જીવન પોતાની શરતો પર જીવ્યું. તેમણે બે વાર લગ્ન કર્યા, પહેલા ૧૯૦૪માં સીતાબાઈ સાથે અને પછી ૧૯૧૭ માં રમાબાઈ સાથે, તેમના મૃત્યુના બરાબર બે વર્ષ પહેલાં. જોકે હૃદયથી એક પ્રખર
રાષ્ટ્રવાદી અને એક ભાવુક સમાજ સુધારક હતા, તેમણે ક્યારેય સક્રિય રાજકારણના ક્ષેત્રમાં પગ મૂક્યો નહીં.
તેમની સક્રિયતા તેમના સાહિત્યિક ક્ષેત્ર સુધી મર્યાદિત હતી. તેમની કલમ તેમની તલવાર
હતી,
તેમનો મંચ તેમનું યુદ્ધક્ષેત્ર હતું. તેમનું માનવું હતું કે
સૌથી ગહન પરિવર્તન કલા દ્વારા લોકોના અંતરાત્માને હલાવીને પ્રાપ્ત કરી શકાય છે, અને તેમણે તે એકમાત્ર હેતુ માટે પોતાનું ટૂંકું જીવન
સમર્પિત કર્યું.
તેમનું જીવન એક ઉલ્કા જેવું હતું - રાત્રિના આકાશમાં એક તેજસ્વી, ચમકતી લકીર જે બહુ જલ્દી અદૃશ્ય થઈ જાય છે. ૨૩ જાન્યુઆરી, ૧૯૧૯ના રોજ, તેત્રીસ વર્ષની દુઃખદ યુવાન વયે રામ ગણેશ ગડકરીનું અવસાન
થયું. તે તેમના ચોત્રીસમા જન્મદિવસની ઉંબરે હતા, તેમની સર્જનાત્મક શક્તિઓ હજુ પણ તેમના શિખર પર હતી.
રામ ગણેશ ગડકરી પોતાનું નામ દંતકથા બનતું જોવા માટે જીવ્યા નહીં. તેમણે
ક્યારેય એકચ પ્યાલા માટે વેચાઈ ગયેલી ભીડ જોઈ નહીં. તેમને ક્યારેય ખબર ન પડી કે
પ્રખ્યાત મરાઠી લેખકોની આખી પેઢી તેમના ભક્ત બની જશે, જે ખંતપૂર્વક તેમના કાર્યો પ્રકાશિત કરશે અને તેમની
પ્રતિભાનું વિશ્લેષણ કરશે. અન્ય કોઈ મરાઠી લેખક વિશે આટલું વિસ્તૃત લખવામાં આવ્યું
નથી,
તેમનું જીવન અને કાર્ય અનંત આકર્ષણ અને પ્રશંસાનો વિષય બની
ગયું છે.
તેઓ તેમની સ્મારક મહેનતનું ફળ ભોગવે તે પહેલાં જ મૃત્યુ પામ્યા, છતાં તેમનું મૃત્યુ અંત ન હતું. તે એક પરિવર્તન હતું. ગડકરી માણસ ચાલ્યો ગયો હતો, પરંતુ તેમના શબ્દોએ પોતાનું જીવન પ્રાપ્ત કર્યું. તેમના નાટકો સાંસ્કૃતિક માપદંડ બની ગયા, તેમની કવિતાઓ ઘરોમાં ગવાતી હતી, અને તેમના વ્યંગાત્મક નિબંધોએ વિચાર અને હાસ્યને ઉશ્કેરવાનું ચાલુ રાખ્યું. તેમણે એક અધૂરી સિમ્ફની છોડી, કામનો એક એવો સમૂહ એટલો શક્તિશાળી કે તેના પડઘા આજે પણ ભારતીય સાહિત્યના ગલિયારાઓમાં ગુંજે છે. નવસારીનો છોકરો, ગરીબીમાં ઘડાયેલો અને એક થિયેટરની પાંખોમાં સ્વ-શિક્ષિત, અમર થઈ ગયો હતો.
Subscribe us : WhatsApp Youtube Channel Visit us : Sardar Patel
