The Small Lake in Ahmedabad That Became Sardar Patel's First Unforgettable Battle for the Soul of India

The Small Lake in Ahmedabad That Became Sardar Patel's First Unforgettable Battle for the Soul of India

અમદાવાદના એક નાનકડા તળાવની જે સરદાર પટેલની ભારતના આત્મા માટેની પ્રથમ અવિસ્મરણીય લડાઈ બની

સરદાર પહેલાં, એક બેરિસ્ટર હતા. ભારતના ૫૬૫ રજવાડાઓને એક કરનાર લોખંડી પુરુષ પહેલાં, અમદાવાદમાં એક તેજસ્વી, સુઘડ પોશાક પહેરનાર વકીલ હતા જેમની મુખ્ય મહત્વાકાંક્ષા ઇતિહાસ રચવાની નહીં, પણ વકીલાત કરી આરામદાયક જીવન ગુજારવાની હતી. આપણે વલ્લભભાઈ પટેલને સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના એક અડગ મહાપુરુષ તરીકે યાદ કરીએ છીએ, એક એવા વ્યક્તિ જેમની ઇચ્છાશક્તિ જાણે પોલાદમાંથી ઘડાઈ હોય. પણ જો હું તમને કહું કે તે મહાપુરુષ બનવાની તેમની સફર દિલ્હીના ભવ્ય સભાગૃહોમાં નહીં, પરંતુ એક નગરપાલિકાની કચેરીના ધૂળિયા માર્ગો પર શરૂ થઈ હતી તો ? જો હું તમને કહું કે બ્રિટીશ રાજ સામે તેમણે લડેલી પહેલી લડાઈ આઝાદી માટે નહીં, પણ મચ્છરોથી ભરેલા એક તળાવ માટે હતી તો?

સરદાર પટેલની એક સ્થાનિક રાજકારણની એક રોમાંચક કહાણી જેણે એક રાષ્ટ્રીય નેતાના જન્મના બીજ રોપ્યા. એક અનિચ્છુક જનસેવકે બ્રિટીશ સામ્રાજ્યના ઘમંડનો સામનો ફક્ત તથ્યો, હિંમત અને ન્યાયની અટલ ભાવનાથી કર્યો. આ માત્ર ઇતિહાસનું એક પ્રકરણ નથી; આ એ જ બ્લુપ્રિન્ટ છે જે દર્શાવે છે કે વલ્લભભાઈ પટેલ શા માટે  “સરદાર” બન્યા.

વર્ષ ૧૯૧૭ દરમ્યાન અમદાવાદ શહેરમાં તંગદિલીભર્યુ વાતાવરણ હતું અને તેમાંય એક અનિચ્છનીય કમિશનરનું આગમન થયું. અમદાવાદ શહેર એક ધમધમતું કેન્દ્ર હતું, પરંતુ તેના નાગરિક જીવન પર બોમ્બેની બ્રિટીશ સરકારે, તેની એક લાક્ષણિક સામ્રાજ્યવાદી ચાલમાં, ડિસ્ટ્રિક્ટ મ્યુનિસિપલ એક્ટમાં સુધારો કર્યો હતો. તેમનો હુકમ હતો કે મોટા શહેરોએ હવે એક ઉચ્ચ-ક્રમાંકિત ભારતીય સિવિલ સર્વિસ (I.C.S.) અધિકારીને - જે હંમેશાં એક અંગ્રેજ જ હોય - તેમના મ્યુનિસિપલ કમિશનર તરીકે સ્વીકારવા પડશે. આ માત્ર એક નવી નિમણૂક ન હતી; તે એક છૂપો ખતરો હતો. આ પગલું સત્તાના કેન્દ્રીકરણ માટે રચાયેલું હતું, જેથી સ્થાનિક સ્તરે પણ, સામ્રાજ્યની ઇચ્છા ચૂંટાયેલા ભારતીય પ્રતિનિધિઓની ઇચ્છા પર હાવી રહે.

જનતા સ્વાભાવિક રીતે જ ચિંતિત હતી. આ ઉચ્ચ-પગારદાર અધિકારીઓ એક મોટો નાણાકીય બોજ તો હતા જ, પરંતુ ખરી કિંમત તેમની સ્વાયત્તતાની હતી. સ્થાનિક કાઉન્સિલરો, જેમણે તેમના શહેરનું સંચાલન કરવાનું હતું, હવે એક એવા વ્યક્તિના નિયંત્રણ હેઠળ આવી જવાના હતા જે તેમને નહીં, પરંતુ બ્રિટીશ કલેક્ટર અને કમિશનરને જવાબદાર હતા.

આવા તંગ વાતાવરણમાં શિલિડી નામના અધિકારીએ અમદાવાદના પ્રથમ મ્યુનિસિપલ કમિશનર તરીકે પદભાર સંભાળ્યો. તે માત્ર એક બ્રિટીશ અધિકારી ન હતા; તે બ્રિટીશ શાસનના ઘમંડનું જીવંત સ્વરૂપ હતા. આત્મકેન્દ્રી, અભિમાની અને પોતાની શ્રેષ્ઠતા વિશે સંપૂર્ણપણે ખાતરી ધરાવનાર શિલિડી, મ્યુનિસિપલ બોર્ડને પોતાના ઉપરી તરીકે નહીં, પરંતુ એક નાની અડચણ તરીકે જોતા હતા, જેનું ફક્ત સંચાલન કરવાનું હતું.

શહેરના જાહેર કાર્યકરો, જેમાંથી ઘણા ગુજરાત ક્લબના નામાંકિત વકીલો હતા, જાણતા હતા કે તેઓ આ પડકારનો સામનો એકલા નહીં કરી શકે. તેમને એક યોદ્ધાની જરૂર હતી. માત્ર એક રાજકારણી નહીં, પણ એક લડવૈયા. એક રણનીતિકાર. કોઈ એવો વ્યક્તિ કે જેનામાં કાયદાની ગૂંચવણો ઉકેલવાની કુશળતા હોય અને એક I.C.S. અધિકારીનો નિર્ભયતાથી સામનો કરવાની હિંમત હોય. સૌની નજર એક જ વ્યક્તિ પર હતી: વલ્લભભાઈ પટેલ.

આ તબક્કે, વલ્લભભાઈ જાહેર જીવનથી દૂર રહેવા મક્કમ હતા. તેમના મોટા ભાઈ વિઠ્ઠલભાઈ રાષ્ટ્રીય હેતુ માટે સમર્પિત હતા. વલ્લભભાઈનું ધ્યાન તેમની વિકસતી વકીલાત પર હતું. તેઓ વ્યવહારુ, કુશળ અને કદાચ જાહેર ભાવનાની સ્થિતિ વિશે થોડા નિરાશાવાદી પણ હતા. જ્યારે તેમના મિત્રો, જેવા કે ચીમનલાલ ઠાકોરે તેમને નગરપાલિકામાં જોડાવા વિનંતી કરી, ત્યારે તેમણે દલીલ કરી કે આ તેમનું કર્તવ્ય છે. જોકે, ચીમનલાલે તેમને આમ કરવા સામે ચેતવ્યા, એમ કહીને કે લોકોમાં ખૂબ ડર ભરેલો છે અને તેઓ નેતૃત્વ સ્વીકારવા તૈયાર નથી.

આ દલીલ પર વલ્લભભાઈનો જવાબ, તેઓ ભવિષ્યમાં જે નેતા બનવાના હતા તેની એક ઝલક આપે છે. તેમણે દ્રઢતાથી કહ્યું કે લોકોને ઘડવાનું અને "તેમનામાં જાહેર સેવાની ભાવના જગાડવી" એ નેતાનું કામ છે. આ એ જ ઊંડો વિશ્વાસ હતો - કે નેતૃત્વ અનુયાયીઓ શોધવા વિશે નથી, પરંતુ તેમને બનાવવા વિશે છે - જેણે આખરે તેમને ખાતરી કરાવી. શહેરને એક મજબૂત કરોડરજ્જુની જરૂર હતી, અને તેમણે સમજ્યું કે કદાચ તેઓ જ તે પ્રદાન કરવા સક્ષમ હતા.

તેમણે ૧૯૧૭ માં પેટા-ચૂંટણી લડી. તેઓ જીત્યા, પરંતુ સત્તાના એક તુચ્છ પ્રદર્શનમાં, તેમની ચૂંટણીને પડકારવામાં આવી અને રદ કરવામાં આવી. આ એક નાનો આંચકો હતો, તે પ્રતિકારનો પહેલો સ્વાદ જેનો તેમને સામનો કરવાનો હતો. થોડા મહિનાઓ પછી, તેઓ ફરીથી ઉભા રહ્યા. આ વખતે, તેઓ બિનહરીફ ચૂંટાયા. સંદેશ સ્પષ્ટ હતો: અમદાવાદના લોકોએ પોતાનો યોદ્ધા પસંદ કરી લીધો હતો. અનિચ્છુક બેરિસ્ટર વલ્લભભાઈ પટેલે સત્તાવાર રીતે રાજકીય ક્ષેત્રે પ્રવેશ કર્યો હતો.

વલ્લભભાઈ એક પદ્ધતિસર કામ કરનાર વ્યક્તિ હતા. તેમણે ભાષણો અને દેખાડા સાથે મ્યુનિસિપલ બોર્ડમાં પ્રવેશ ન કર્યો. તેમણે નિરીક્ષણ કર્યું. તેમણે સાંભળ્યું. તેમણે અભ્યાસ કર્યો. તેમને ટૂંક સમયમાં જ સમજાયું કે વહીવટ ઉદાસીન અધિકારીઓ અને ઉચ્ચ બ્રિટીશ સત્તાવાળાઓના અયોગ્ય હસ્તક્ષેપથી પીડિત છે. તેમનું લક્ષ્ય સ્પષ્ટ હતું: તેમણે ચૂંટાયેલા બોર્ડની સર્વોપરિતા નિયુક્ત કર્મચારીઓ પર સ્થાપિત કરવી હતી. અને શિલિડી, પોતાના અહંકારમાં, એક સામાન્ય દેખાતું તળાવ જે આ લડતાનું એક એવું શસ્ત્ર બન્યું કે જે શિલિડીની હારનું કારણ બન્યું.

સરકારે ૧૯૧૪ માં તે તળાવ નગરપાલિકાને સોંપ્યું હતું. તે મચ્છરોના ઉપદ્રવનું કેન્દ્ર હતું, અને બોર્ડે યોગ્ય રીતે જ જનહિતમાં તેને ભરવાનો નિર્ણય લીધો હતો. જોકે, એક સ્થાનિક ઉદ્યોગપતિ, ફતેહ મોહમ્મદ મુનશી, તેમની દીવાસળીની ફેક્ટરી માટે લાકડાને પકવવા માટે તળાવનો ઉપયોગ કરતા હતા. તેમણે કોર્ટમાં નગરપાલિકાની માલિકીને પડકારી હતી અને હાઈકોર્ટ સુધી દરેક સ્તરે હારી ગયા હતા.

કાયદાની અદાલતોમાં હાર્યા પછી, મુનશીએ પ્રભાવની અદાલતનો દરવાજો ખખડાવ્યો. બ્રિટીશ યુદ્ધ ભંડોળમાં મોટા યોગદાનકર્તા તરીકે, તેમણે મ્યુનિસિપલ કમિશનર શિલિડી પાસે મદદ માંગી. ત્યાર પછી જે બન્યું તે ભ્રષ્ટાચાર અને અવજ્ઞાનું એક આશ્ચર્યજનક પ્રદર્શન હતું. તળાવ શહેરની માલિકીનું હોવાના સ્પષ્ટ સરકારી આદેશો અને અદાલતી ચુકાદાઓ છતાં, શિલિડીએ મુનશી સાથે સાંઠગાંઠ કરી. તેમણે મુનશીના અંગત ઉપયોગ માટે તળાવ ઉપલબ્ધ રહે તે માટે ગોઠવણ કરી અને તે મૂલ્યવાન જમીન તેમને કાયમી ભાડાપટ્ટે આપવાની ભલામણ કરવાની પણ હિંમત કરી. તેઓ રેલ્વે સ્ટેશન નજીક આવેલી ૫૩,૦૦૦ ચોરસ વારની જાહેર સંપત્તિને એક ખાનગી વ્યક્તિને આપવા માટે સક્રિયપણે કામ કરી રહ્યા હતા.

આ એ જ ક્ષણ હતી જેની વલ્લભભાઈ રાહ જોઈ રહ્યા હતા. આ માત્ર એક નાનો વિવાદ ન હતો; આ એક અધિકારી દ્વારા જાહેર વિશ્વાસ સાથે દગો કરવાનો સ્પષ્ટ કેસ હતો, જેની રક્ષા માટે તેમને પગાર મળતો હતો. આ વ્યવસ્થામાં રહેલા સડાને ખુલ્લો પાડવા અને શિલિડીના અધિકારને સીધો પડકારવા માટે આ એક સંપૂર્ણ કસોટી હતી. અહીંથી વલ્લભભાઈ પટેલ વિરુદ્ધ બ્રિટીશ અધિકારીની ખરાખરીની લડત શરૂ થાય છે. વલ્લભભાઈએ ગુસ્સાભર્યા ભાષણો કે પોકળ આરોપોનો આશરો ન લીધો, પરંતુ તેઓ કાયદાને શ્રેષ્ઠ જાણકાર હોવાના કારણે તેમણે મ્યુનિસિપલ ઓફિસને તેમની કાનૂની ચેમ્બરમાં ફેરવી દીધી.

તેમણે સરકારી વકીલ સાથે મુલાકાત કરી અને કોર્ટ કેસની દરેક વિગત મેળવી. તેમણે શિલિડીના છળકપટના પુરાવા શોધવા માટે ધૂળ ભરેલી મ્યુનિસિપલ ફાઈલોનો કલાકો સુધી અભ્યાસ કર્યો. તેમણે પોતાને મંતવ્યોથી નહીં, પરંતુ અકાટ્ય તથ્યોથી સજ્જ કર્યા. તેમણે શોધી કાઢ્યું કે શિલિડીએ સરકારને લખ્યું હતું, ખોટો દાવો કરતા કે નગરપાલિકાને તે જમીનની કોઈ જરૂર નથી—એક ઝડપથી વિકસતા શહેરમાં એક મુખ્ય જમીન—અને આ બધું બોર્ડની સલાહ લીધા વિના કરવામાં આવ્યું હતું. સરકારને સંબોધિત એક પત્રમાં, જેને બોર્ડ દ્વારા પહેલેથી જ મંજૂરી આપવામાં આવી હતી, શિલિડીએ કલમ ઉપાડીને છેલ્લા ફકરામાંથી ૧૩ મહત્ત્વના શબ્દો કાપી નાખ્યા હતા. તેમણે લોકતાંત્રિક મંજૂરી મળ્યા પછી એક સત્તાવાર દસ્તાવેજમાં એકપક્ષીય રીતે ફેરફાર કર્યો હતો. આ અવજ્ઞા કરતાં પણ વધુ હતું; આ બનાવટનું એક સ્પષ્ટ કૃત્ય અને ચૂંટાયેલી સંસ્થા પ્રત્યે સંપૂર્ણ તિરસ્કાર હતો. હવે વલ્લભભાઈ પાસે જરૂરી બધું જ હતું.

૭ જૂન, ૧૯૧૭ ના રોજ, તેઓ જનરલ બોર્ડ સમક્ષ ઉભા રહ્યા. રૂમમાં તંગદિલી છવાયેલી હતી. અમદાવાદ નગરપાલિકાના ઇતિહાસમાં પ્રથમ વખત, એક ભારતીય કાઉન્સિલર એક શક્તિશાળી બ્રિટીશ I.C.S. અધિકારીને દૂર કરવાની માંગ કરતો ઠરાવ રજૂ કરવાના હતા. વલ્લભભાઈએ શાંતિથી અને ઇરાદાપૂર્વક પોતાનો પક્ષ રજૂ કર્યો. તેમણે એક સર્જનની ચોકસાઈ સાથે તથ્યોને એક પછી એક ત્યાં સુધી રજૂ કર્યા, કે જ્યાં સુધી શિલિડીના "ઉદ્ધત અને અવજ્ઞાકારી વલણ"નું સંપૂર્ણ ચિત્ર નિર્વિવાદ ન બની ગયું. તેમણે જાહેર વિશ્વાસ સાથેના દગા, શહેરના હિતોની અવગણના અને અંતે, છેડછાડ કરાયેલા પત્રના આશ્ચર્યજનક ઘટસ્ફોટ સાથે તેમની વાત પૂરી કરી.

તેમનો ઠરાવનો મુસદ્દો મક્કમ, કાયદાકીય ભાષાનો એક ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો હતો. તેમાં નિષ્કર્ષ કાઢવામાં આવ્યો હતો કે જો સંતોષકારક મ્યુનિસિપલ કાર્ય કરવું હોય તો, "શિલિડીને તેમના પદ પરથી દૂર કરવા જ જોઈએ." તથ્યો એટલા મજબૂત હતા, એટલી ઝીણવટપૂર્વક રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા કે બોર્ડના સરકાર-પક્ષી સભ્યો પણ મૌન થઈ ગયા. તેઓ જેનો બચાવ ન થઈ શકે તેનો બચાવ કરી શક્યા નહીં. વલ્લભભાઈનો ઠરાવ બહુમતીથી પસાર થયો. જે અકલ્પનીય હતું તે થઈ ચૂક્યું હતું. એક સ્થાનિક બેરિસ્ટરે બ્રિટીશ રાજના પ્રતિનિધિને પડકારીને જીત મેળવી હતી.

આખરે શિલિડી તો ગયા, પણ તેમના અનુગામી, શ્રી માસ્ટર, એક અલગ પ્રકારના ઘમંડ સાથે આવ્યા: લાલચ. તેમની પ્રથમ પ્રાથમિકતા જનસેવા ન હતી, પરંતુ તેમના ઉંચા પગાર ઉપરાંત વિવિધ ભથ્થાઓની માંગણી હતી. તેમની અરજી સેનિટરી કમિટીના ટેબલ પર આવી, જેના અધ્યક્ષ વલ્લભભાઈ પટેલ હતા. વલ્લભભાઈએ કાગળો ફાઈલમાં મૂકી અને અને જાણે તે વાંચ્યા જ ન હોય તે રીતે તેની અવગણના કરી. જ્યારે શ્રી માસ્ટર અધીરા થયા અને તેમની વિનંતી વિશે પૂછપરછ કરી, અને એમ પણ કહ્યું કે જો તેમની માંગણીઓ પૂરી નહીં થાય તો તેઓ પદ છોડી દેશે, ત્યારે આ મામલો વલ્લભભાઈ સમક્ષ લાવવામાં આવ્યો.

વલ્લભભાઈ પટેલનો જવાબ ઝડપી, ઠંડો અને અત્યંત અસરકારક હતો. તેમણે ફક્ત એટલું જ કહ્યું કે સરકારે શ્રી માસ્ટરને નિશ્ચિત શરતો પર નિયુક્ત કર્યા છે. જો તેઓ તે શરતોથી સંતુષ્ટ ન હોય, તો "તેઓ જવા માટે સ્વતંત્ર હતા." કોઈ વાદ નહી વિવાદ નહી, ફક્ત એક સ્પષ્ટ અને અડગ શબ્દોની લકીર ખેચી. શ્રી માસ્ટર, પોતાનો સ્પષ્ટ જવાબ મેળવીને, થોડા સમય પછી ચૂપચાપ મ્યુનિસિપલ સેવા છોડીને ચાલ્યા ગયા. આ સંદેશ સમગ્ર વહીવટીતંત્રમાં ગુંજી ઉઠ્યો: અમદાવાદ નગરપાલિકામાં એક નવી શક્તિનો ઉદય થયો હતો, જેને ડરાવી, ખરીદી કે ધમકાવી શકાતી ન હતી.

અમદાવાદમાં એક નાના તળાવ માટેની આ લડાઈ માત્ર એક સ્થાનિક રાજકીય જીત કરતાં ઘણી વધારે હતી. તે ભારતના લોખંડી પુરુષના ઘડતરની ભઠ્ઠી હતી. આ ભૂલાઈ ગયેલી લડાઈમાં, વલ્લભભાઈ પટેલે એ જ ગુણોને ધારદાર બનાવ્યા જેણે પાછળથી તેમના રાષ્ટ્રીય નેતૃત્વને પરિભાષિત કર્યું. તેમણે દર્શાવ્યું કે ઝીણવટભરી તૈયારી અને તથ્યો પરની પકડ કોઈપણ શાહી પદવી કરતાં વધુ શક્તિશાળી હોય છે. તેમણે સાબિત કર્યું કે સાચું નેતૃત્વ અન્યાયનો સામનો કરવાની હિંમત રાખવામાં છે, ભલે ગુનેગાર ગમે તેટલો શક્તિશાળી કેમ ન હોય. અને તેમણે આખા શહેરને, અને આખરે એક રાષ્ટ્રને શીખવ્યું કે જાહેર સેવકની અંતિમ વફાદારી શક્તિશાળીઓ પ્રત્યે નહીં, પરંતુ લોકો પ્રત્યે હોવી જોઈએ.

જે વ્યક્તિએ આટલી ઠંડકથી બે ઘમંડી બ્રિટીશ અધિકારીઓની દલીલોને તોડી પાડી, તે જ વ્યક્તિએ પાછળથી રજવાડાઓના શાસકોની આંખોમાં આંખ નાખીને ભારતના એકીકરણ માટે વાટાઘાટો કરી. જે બેરિસ્ટરે ધૂળ ભરેલી ફાઈલમાંથી એક જૂઠાણું શોધી કાઢ્યું, તે જ રાજનેતાએ નવા સ્વતંત્ર રાષ્ટ્રના વહીવટી "સ્ટીલ ફ્રેમ"નું નિર્માણ કર્યું. અમદાવાદ નગરપાલિકામાં વલ્લભભાઈ પટેલના પ્રારંભિક જીવનનો આ પ્રસંગ એ સમજવાની ચાવી છે કે તેઓ કેવી રીતે મહાપુરુષ બન્યા. મહાન નેતાઓ મહેલોમાં જન્મતા નથી; તેઓ ગૌરવ, ન્યાય અને જનહિત માટે લડવામાં આવતી રોજિંદી, સામાન્ય લડાઈઓની આગમાં ઘડાય છે. ભારતના લોખંડી પુરુષે સૌ પ્રથમ પોતાના જ આંગણામાં પોલાદને વાળતા શીખ્યા હતા.

The Small Lake in Ahmedabad That Became Sardar Patel's First Unforgettable Battle for the Soul of India

Before he was Sardar, he was a barrister. Before he was the Iron Man who united India's 565 princely states, he was a brilliant, impeccably dressed lawyer in Ahmedabad whose primary ambition wasn't to make history, but to practice law and live a comfortable life. We remember Vallabhbhai Patel as an unyielding titan of the freedom struggle, a man whose will seemed forged from steel. But what if I told you that the journey to greatness began not in the hallowed halls of Delhi, but in the dusty corridors of a municipal office? What if I told you that the first major battle he fought against the British Raj wasn't for independence, but for a mosquito-infested lake?

This is the thrilling story of Sardar Patel's entry into local politics, which sowed the seeds of a national leader. It is the story of how a reluctant public servant took on the arrogance of the British Empire, armed not with slogans, but with facts, courage, and an unshakeable sense of justice. This isn't just a chapter of history; it is the very blueprint of how Vallabhbhai Patel became "Sardar."

The year was 1917, and a tense atmosphere hung over the city of Ahmedabad, made worse by the arrival of an unwelcome commissioner. Ahmedabad was a bustling center, but its civic life was about to be upended. The British government in Bombay, in a typical imperial move, had amended the District Municipal Act. Their decree stated that major cities would now have to accept a high-ranking Indian Civil Service (I.C.S.) officer—invariably an Englishman—as their Municipal Commissioner. This wasn't just a new appointment; it was a veiled threat. The move was designed to centralize power, ensuring that even at the local level, the will of the Empire would override the will of elected Indian representatives.

The public was naturally alarmed. Not only were these high-salaried officers a significant financial burden, but the real cost was their autonomy. Local councillors, meant to govern their own city, would now be under the thumb of a man accountable not to them, but to the British Collector and Commissioner.

It was into this charged environment that an officer named Mr. Shillidy stepped in as Ahmedabad's first Municipal Commissioner. He wasn't just a British official; he was the living embodiment of British administrative arrogance. Egocentric, haughty, and utterly convinced of his own superiority, Shillidy viewed the Municipal Board not as his superior, but as a minor inconvenience to be managed.

The city's public figures, many of them distinguished lawyers from the Gujarat Club, knew they couldn't face this challenge alone. They needed a warrior. Not just a politician, but a fighter. A strategist. Someone with the skill to navigate the intricacies of the law and the courage to fearlessly confront an I.C.S. officer. All eyes turned to one man: Vallabhbhai Patel.

At this stage, Vallabhbhai was determined to stay out of public life. His elder brother, Vithalbhai, was already dedicated to the national cause. Vallabhbhai's focus was on his burgeoning law practice. He was practical, shrewd, and perhaps a little cynical about the state of public spirit. When his friends, like Chimanlal Thakore, urged him to join the municipality, arguing it was his duty, Vallabhbhai initially demurred. He warned that the people were too fearful and not ready to be led.

Vallabhbhai’s response to this argument gives a glimpse of the leader he would become. He firmly stated that it was the leader's job to shape the people and "awaken in them a spirit of public service." This profound belief—that leadership is not about finding followers, but forging them—is what finally convinced him. The city needed a spine, and he realized he might be the one to provide it.

He contested a by-election in 1917. He won, but in a petty show of power, his election was challenged and nullified. It was a minor setback, the first taste of the resistance he would face. A few months later, he stood again. This time, he was elected unopposed. The message was clear: the people of Ahmedabad had chosen their champion. The reluctant barrister, Vallabhbhai Patel, had officially entered the political arena.

Vallabhbhai was a man of method. He didn't storm into the Municipal Board with speeches and theatrics. He observed. He listened. He studied. He soon realized that the administration was plagued by indifferent officials and undue interference from higher British authorities. His goal was clear: he had to establish the supremacy of the elected board over the appointed staff. And Shillidy, in his arrogance, provided the perfect weapon: a seemingly ordinary lake that would become the battleground for his downfall.

The government had handed over the lake to the municipality in 1914. It was a breeding ground for mosquitoes, and the Board had rightly decided to fill it in the public interest. However, a local industrialist, Fateh Mohammed Munshi, was using the lake to season timber for his matchstick factory. He had challenged the municipality's ownership in court and had lost at every level, right up to the High Court.

Having lost in the court of law, Munshi turned to the court of influence. As a major contributor to the British war fund, he sought help from Municipal Commissioner Shillidy. What followed was a stunning display of cronyism and defiance. Despite clear government orders and court rulings stating the lake belonged to the city, Shillidy colluded with Munshi. He arranged for the lake to remain available for Munshi's private use and even dared to recommend granting him the valuable land on a permanent lease. He was actively working to hand over 53,000 square yards of prime public property, located near the railway station, to a private individual.

This was the moment Vallabhbhai had been waiting for. This was not just a minor dispute; it was a clear-cut case of an official betraying the public trust he was paid to protect. It was the perfect test case to expose the rot in the system and directly challenge Shillidy’s authority. Thus began the head-to-head battle between Vallabhbhai Patel and the British official. Vallabhbhai didn't resort to angry speeches or hollow accusations. A master of the law, he effectively turned the municipal office into his legal chambers.

He met with the government pleader and obtained every detail of the court case. He spent hours poring over dusty municipal files, searching for evidence of Shillidy's duplicity. He armed himself not with opinions, but with irrefutable facts. He discovered that Shillidy had written to the government, falsely claiming the municipality had no need for the land—a prime plot in a rapidly growing city—all without consulting the Board. In a letter to the government, which had already been approved by the Board, Shillidy had taken a pen and struck out 13 crucial words from the final paragraph. He had unilaterally altered an official document after it had received democratic approval. This was more than insubordination; it was a clear act of forgery and a show of complete contempt for the elected body. Now, Vallabhbhai had everything he needed.

On June 7, 1917, he stood before the General Board. The room was thick with tension. For the first time in the history of the Ahmedabad Municipality, an Indian councillor was about to introduce a resolution demanding the removal of a powerful British I.C.S. officer. Vallabhbhai calmly and deliberately made his case. He laid out the facts with the precision of a surgeon, building his case piece by piece until the complete picture of Shillidy’s "insolent and defiant attitude" was undeniable. He spoke of the betrayal of public trust, the disregard for the city’s interests, and finally, closed with the stunning revelation of the doctored letter.

His draft resolution was a masterclass in firm, legal language. It concluded that if any satisfactory municipal work was to be done, "Mr. Shillidy must be removed from his post." The facts were so overwhelming, so meticulously presented, that even the pro-government members of the Board were silenced. They could not defend the indefensible. Vallabhbhai’s resolution passed by a majority. The unthinkable had happened. A local barrister had challenged a representative of the British Raj and won.

Shillidy was eventually gone, but his successor, a Mr. Master, came with a different kind of arrogance: greed. His first priority was not public service, but demanding various allowances on top of his high salary. His application landed on the table of the Sanitary Committee, chaired by Vallabhbhai Patel. Vallabhbhai simply placed the papers in a file and ignored them. When Mr. Master grew impatient and inquired about his request, even hinting he would resign if his demands weren't met, the matter was brought before Vallabhbhai.

Vallabhbhai Patel’s response was swift, cold, and devastatingly effective. He simply stated that the government had appointed Mr. Master on fixed terms. If he was not satisfied with those terms, "he was at liberty to leave." No debate, no argument—just a clear, unyielding line drawn in the sand. Mr. Master, having received his answer, quietly left the municipal service a short time later. The message echoed through the entire administration: a new power had risen in the Ahmedabad Municipality, one that could not be intimidated, bought, or bullied.

This battle over a small lake in Ahmedabad was far more than a local political victory. It was the crucible in which the Iron Man of India was forged. In this forgotten fight, Vallabhbhai Patel honed the very qualities that would later define his national leadership. He demonstrated that meticulous preparation and a command of facts are more powerful than any imperial title. He proved that true leadership lies in having the courage to confront injustice, no matter how powerful the perpetrator. And he taught an entire city, and eventually a nation, that a public servant's ultimate loyalty must be not to the powerful, but to the people.

The man who so coolly dismantled the arguments of two arrogant British officials was the same man who would later look the rulers of princely states in the eye and negotiate the unification of India. The barrister who unearthed a lie from a dusty file became the statesman who built the administrative "steel frame" of a newly independent nation. This episode from Vallabhbhai Patel's early days in the Ahmedabad Municipality is the key to understanding how he became a giant. Great leaders are not born in palaces; they are forged in the fire of everyday, ordinary battles fought for dignity, justice, and the public good. The Iron Man of India first learned to bend steel in his own backyard.

---

Subscribe us : WhatsApp Youtube Channel Visit us : Sardar Patel

---

The Blueprint in the Letter: How Sardar Patel Planned a Museum Amidst the Dawn of Freedom

The Blueprint in the Letter: How Sardar Patel Planned a Museum Amidst the Dawn of Freedom

In the chaotic, electrifying days of August 1947, as the destiny of a subcontinent was being redrawn, the air was thick with political negotiations, the cries of partition, and the overwhelming roar of a nation awakening to freedom. India’s leaders were besieged by monumental tasks. Yet, amidst this whirlwind, a quiet exchange of letters between two visionaries in Ahmedabad and Delhi reveals a profound truth: they were not just fighting for freedom, they were meticulously planning the soul of the new nation.

This forgotten conversation is between the Iron Man of India, Sardar Vallabhbhai Patel, and a trusted associate, Dr. Hariprasad Desai. It begins with a letter from Dr. Desai dated July 19, 1947. With palpable excitement, he writes, "Today at this moment, at twelve o'clock, the rule of the British government is no more. I am writing this letter to congratulate you on this occasion."

But this was not just a letter of congratulations. It was a spark of revival. Dr. Desai immediately pivots to a dream long-cherished since 1920: the creation of a museum in Ahmedabad. He informs Sardar that the land for this very purpose had been acquired at the western end of the Sardar Bridge. In the very hour of freedom, his mind was on preserving the history that led to it.

Sardar Patel’s reply, dated August 8, 1947, is a masterclass in leadership and a deeply human document. Penned just days before independence, it offers a rare glimpse into the mind of the man shaping India's future. He begins with a humble apology for his delay, citing the "immense burden of work."

He then congratulates Dr. Desai for reviving the museum plan, demonstrating that even with the fate of hundreds of princely states on his shoulders, this cultural project was of great importance to him. His response is not just one of approval; it is a strategic blueprint. He advises, "You should take the advice of brother Mavalankar (Ganesh Vasudev Mavalankar) in this work. And I believe it would be very helpful if you especially keep Kasturbhai (Kasturbhai Lalbhai) and Gautam Sarabhai with you." This was not just a leader giving a nod; it was a master strategist assembling the right team to ensure the dream became a reality.

The most poignant part of the letter, however, is his reflection on the imminent freedom:

"On the night of 14th August 1947, at twelve o'clock, the British power will cease to exist in Hindustan... It is by God's grace that this day has arrived in our lifetime. The future of Hindustan is now in the hands of Indians."

These words, heavy with the weight of sacrifice and the promise of a new dawn, resonate with a mix of triumph and immense responsibility. He acknowledges the long road ahead, the challenges to come, and even the dissatisfaction of Bapu (Mahatma Gandhi). Yet, he concludes with a powerful statement of accountability: the foreign power was the great obstacle, but "now, if we spoil it, the fault will be considered ours."

This exchange is more than just a piece of correspondence. It is a testament to the foresight of our founding fathers. While celebrating the end of colonial rule, they were already laying the foundations for institutions that would preserve the nation's memory and shape its identity. In the midst of birthing a country, they remembered the importance of building a museum—a home for its stories, its struggles, and its soul. These letters prove that true nation-building is not just about drawing borders on a map, but about etching a legacy in the heart of its people.

---

लौह पुरुष का पत्र: स्वतंत्रता के शोर के बीच भविष्य की नींव का एक भूला हुआ अध्याय

अगस्त 1947 के उन उथल-पुथल भरे, रोमांचक दिनों में, जब एक उपमहाद्वीप की नियति को फिर से लिखा जा रहा था, हवा राजनीतिक वार्ताओं, विभाजन की चीखों और स्वतंत्रता के लिए जागृत हो रहे राष्ट्र के शोर से भरी हुई थी। भारत के नेता विशाल कार्यों से घिरे हुए थे। फिर भी, इस बवंडर के बीच, अहमदाबाद और दिल्ली में बैठे दो दूरदर्शी व्यक्तियों के बीच पत्रों का एक शांत आदान-प्रदान एक गहरा सत्य उजागर करता है: वे केवल स्वतंत्रता के लिए नहीं लड़ रहे थे, वे नए राष्ट्र की आत्मा की भी सावधानीपूर्वक योजना बना रहे थे।

यह भूली-बिसरी बातचीत भारत के लौह पुरुष, सरदार वल्लभभाई पटेल, और उनके एक विश्वसनीय सहयोगी, डॉ. हरिप्रसाद देसाई के बीच हुई थी। इसकी शुरुआत 19 जुलाई, 1947 को डॉ. देसाई के एक पत्र से होती है। स्पष्ट उत्साह के साथ, वे लिखते हैं, "आज इस समय, बारह बजे, अंग्रेज सरकार का राज्य नहीं है। इस अवसर पर आपको अभिनंदन देने के लिए यह पत्र लिख रहा हूँ।"

लेकिन यह सिर्फ बधाई का पत्र नहीं था। यह एक सपने को पुनर्जीवित करने की चिंगारी थी। डॉ. देसाई तुरंत 1920 से संजोए एक सपने की ओर मुड़ते हैं: अहमदाबाद में एक संग्रहालय का निर्माण। वे सरदार को सूचित करते हैं कि इस उद्देश्य के लिए सरदार ब्रिज के पश्चिमी छोर पर भूमि का अधिग्रहण कर लिया गया है। स्वतंत्रता के क्षण में भी, उनका मन उस इतिहास को संरक्षित करने पर था जिसने इस दिन को संभव बनाया।

सरदार पटेल का 8 अगस्त, 1947 का जवाब, नेतृत्व का एक उत्कृष्ट उदाहरण और एक गहरा मानवीय दस्तावेज़ है। स्वतंत्रता से कुछ ही दिन पहले लिखा गया यह पत्र, भारत का भविष्य गढ़ने वाले व्यक्ति के मन की एक दुर्लभ झलक प्रस्तुत करता है। वे अपने जवाब में देरी के लिए विनम्रतापूर्वक क्षमा मांगते हुए "अत्यंत काम के बोझ" का उल्लेख करते हैं।

फिर वे संग्रहालय की योजना को पुनर्जीवित करने के लिए डॉ. देसाई को बधाई देते हैं, यह दर्शाते हुए कि सैकड़ों रियासतों का भविष्य अपने कंधों पर होने के बावजूद, यह सांस्कृतिक परियोजना उनके लिए बहुत महत्वपूर्ण थी। उनका जवाब केवल स्वीकृति का नहीं, बल्कि एक रणनीतिक खाका है। वे सलाह देते हैं, "इस काम में आप भाई मावलंकर (गणेश वासुदेव मावलंकर) की सलाह लेंगे। और मेरा मानना ​​है कि यदि आप विशेष रूप से कस्तूरभाई (कस्तूरभाई लालभाई) और गौतम साराभाई को साथ रखेंगे तो बहुत मदद मिलेगी।" यह केवल एक नेता की हामी नहीं थी; यह एक कुशल रणनीतिकार द्वारा सपने को हकीकत में बदलने के लिए सही टीम को इकट्ठा करने का प्रयास था।

हालांकि, पत्र का सबसे मार्मिक हिस्सा स्वतंत्रता पर उनका चिंतन है:

"14 अगस्त 1947 की रात को बारह बजे, हिंदुस्तान से अंग्रेज सत्ता का अस्त हो जाएगा... 

ये शब्द, बलिदान के भार और एक नई सुबह के वादे से ओत-प्रोत, विजय और अपार जिम्मेदारी की मिश्रित भावना से गूंजते हैं। वे आगे की लंबी राह, आने वाली चुनौतियों और यहाँ तक कि बापू (महात्मा गांधी) के असंतोष को भी स्वीकार करते हैं। फिर भी, वे जवाबदेही के एक शक्तिशाली बयान के साथ समाप्त करते हैं: विदेशी सत्ता सबसे बड़ी बाधा थी, लेकिन "अब हम खुद बिगाड़ें तो हमारा दोष गिना जाएगा।"

यह संवाद केवल पत्राचार का एक टुकड़ा नहीं है। यह हमारे राष्ट्र निर्माताओं की दूरदर्शिता का प्रमाण है। औपनिवेशिक शासन के अंत का जश्न मनाते हुए, वे पहले से ही उन संस्थानों की नींव रख रहे थे जो राष्ट्र की स्मृति को संरक्षित करेंगे और उसकी पहचान को आकार देंगे। एक देश को जन्म देने के बीच, उन्हें एक संग्रहालय बनाने का महत्व याद था - इसकी कहानियों, इसके संघर्षों और इसकी आत्मा के लिए एक घर। ये पत्र साबित करते हैं कि सच्चा राष्ट्र-निर्माण केवल नक्शे पर सीमाएं खींचना नहीं है, बल्कि अपने लोगों के दिलों में एक विरासत को अंकित करना है। 

---

લોખંડી પુરુષનો પત્ર: આઝાદીના ઉન્માદ વચ્ચે ભવિષ્યના ઘડતરની એક અનોખી ગાથા

ઓગસ્ટ ૧૯૪૭ના એ અસ્તવ્યસ્ત અને રોમાંચક દિવસોમાં, જ્યારે એક ઉપખંડનું ભાગ્ય ફરીથી લખાઈ રહ્યું હતું, ત્યારે વાતાવરણ રાજકીય વાટાઘાટો, ભાગલાની ચીસો અને સ્વતંત્રતા માટે જાગી રહેલા રાષ્ટ્રના પ્રચંડ ઘોંઘાટથી ભરેલું હતું. ભારતના નેતાઓ વિરાટ કાર્યોથી ઘેરાયેલા હતા. તેમ છતાં, આ વંટોળની વચ્ચે, અમદાવાદ અને દિલ્હીમાં બેઠેલા બે દ્રષ્ટાઓ વચ્ચે પત્રોનો એક શાંત સંવાદ એક ગહન સત્ય ઉજાગર કરે છે: તેઓ માત્ર આઝાદી માટે લડી રહ્યા ન હતા, પરંતુ તેઓ નવા રાષ્ટ્રના આત્માનું પણ ઝીણવટપૂર્વક આયોજન કરી રહ્યા હતા.

આ વિસરાઈ ગયેલી વાતચીત ભારતના લોખંડી પુરુષ, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ અને તેમના એક વિશ્વાસુ સાથી, ડૉ. હરિપ્રસાદ દેસાઈ વચ્ચેની છે. તેની શરૂઆત ૧૯મી જુલાઈ, ૧૯૪૭ના રોજ ડૉ. દેસાઈના એક પત્રથી થાય છે. સ્પષ્ટ ઉત્સાહ સાથે તેઓ લખે છે, "આજે અત્યારે બાર વાગ્યે અંગ્રેજ સરકારનું રાજ્ય નથી. એ પ્રસંગે આપણે અભિનંદન આપવા આ પત્ર લખું છું."

પરંતુ આ માત્ર અભિનંદનનો પત્ર ન હતો. તે ૧૯૨૦થી સેવેલા એક સ્વપ્નને પુનર્જીવિત કરવાની ચિનગારી હતી: અમદાવાદમાં એક સંગ્રહાલયનું નિર્માણ. તેઓ સરદારને જાણ કરે છે કે આ હેતુ માટે સરદાર બ્રિજને પશ્ચિમ છેડે જમીન લેવામાં આવી છે. આઝાદીની એ ઘડીએ પણ, તેમનું મન એ ઇતિહાસને સાચવવા પર કેન્દ્રિત હતું જેણે આ દિવસને શક્ય બનાવ્યો હતો.

સરદાર પટેલનો ૮મી ઓગષ્ટ, ૧૯૪૭નો જવાબ, નેતૃત્વનો એક ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો અને એક ઊંડો માનવીય દસ્તાવેજ છે. આઝાદીના ગણતરીના દિવસો પહેલા લખાયેલો આ પત્ર, ભારતનું ભવિષ્ય ઘડી રહેલા એ મહામાનવના મનની એક દુર્લભ ઝલક આપે છે. તેઓ જવાબમાં વિલંબ બદલ નમ્રતાપૂર્વક ક્ષમાયાચના કરતાં "અત્યંત કામનો બોજો" હોવાનું કારણ જણાવે છે.

ત્યારબાદ તેઓ સંગ્રહાલયની યોજનાને પુનર્જીવિત કરવા બદલ ડૉ. દેસાઈને અભિનંદન પાઠવે છે, જે દર્શાવે છે કે સેંકડો રજવાડાઓનું ભાવિ તેમના ખભા પર હોવા છતાં, આ સાંસ્કૃતિક પ્રોજેક્ટ તેમના માટે કેટલો મહત્વપૂર્ણ હતો. તેમનો પ્રતિભાવ માત્ર મંજૂરીનો નથી, પણ એક વ્યૂહાત્મક રૂપરેખા છે. તેઓ સલાહ આપે છે, "આ કામમાં તમે ભાઈ માળવંકર (ગણેશ વાસુદેવ માળવંકર)ની સલાહ લેશો. અને ખાસ કરીને કસ્તૂરભાઈ (લાલભાઈ) અને ગૌતમ સારાભાઈને સાથે રાખશો તો ઘણી મદદ થશે એમ હું માનું છું." આ ફક્ત એક નેતાની સંમતિ ન હતી; તે એક કુશળ રણનીતિકાર દ્વારા સ્વપ્નને વાસ્તવિકતામાં ફેરવવા માટે યોગ્ય ટીમની રચના હતી.

જોકે, પત્રનો સૌથી હૃદયસ્પર્શી હિસ્સો એ આગામી સ્વતંત્રતા પરનું તેમનું ચિંતન છે:

"તા. ૧૪મી ઓગષ્ટ ૧૯૪૭ના દિવસે રાતના બાર વાગ્યે અંગ્રેજ સત્તાનો હિન્દુસ્તાનમાંથી અસ્ત થઈ જશે... 

આ શબ્દો, બલિદાનના ભાર અને નવી સવારના વચનથી ભરેલા, વિજય અને અપાર જવાબદારીની મિશ્ર ભાવનાથી ગુંજે છે. તેઓ આગળના લાંબા માર્ગ, આવનારા પડકારો અને બાપુ (મહાત્મા ગાંધી)ના અસંતોષને પણ સ્વીકારે છે. છતાં, તેઓ જવાબદારીના એક શક્તિશાળી નિવેદન સાથે પત્ર સમાપ્ત કરે છે: પરદેશી સત્તા મોટી રૂકાવટ હતી, પરંતુ "હવે આપણે પોતે બગાડીએ તો આપણો દોષ ગણાય."

આ પત્રવ્યવહાર માત્ર એક ઔપચારિક સંવાદ નથી. તે આપણા રાષ્ટ્રના ઘડવૈયાઓની દૂરંદેશીનું પ્રમાણ છે. વસાહતી શાસનના અંતની ઉજવણી કરતી વખતે, તેઓ એવા સંસ્થાનોનો પાયો નાખી રહ્યા હતા જે રાષ્ટ્રની સ્મૃતિને સાચવશે અને તેની ઓળખને આકાર આપશે. એક દેશને જન્મ આપવાની પ્રક્રિયા વચ્ચે, તેમને એક સંગ્રહાલય બનાવવાનું મહત્વ યાદ રહ્યું - જે તેની વાર્તાઓ, તેના સંઘર્ષો અને તેના આત્માનું ઘર બને. આ પત્રો સાબિત કરે છે કે સાચું રાષ્ટ્ર નિર્માણ ફક્ત નકશા પર સરહદો દોરવા વિશે નથી, પરંતુ લોકોના હૃદયમાં વારસો કોતરવા વિશે છે.

---

Subscribe us : WhatsApp Youtube Channel Visit us : Sardar Patel

---

Chronology of Sardar Patel's Jail Term

Chronology of Sardar Patel's Jail Term

• Sardar Patel was arrested on 7th March 1930 and released on 26th June 1930 - (approx 111 Days)

• On 1st July 1930 he was arrested when he joined a procession of Tilak Jayanti at Azad Maidan, Mumbai and sent him at Yarvada Jail and released on 1st November 1930. After that again he was arrested during December 1930 and released on 25th January 1931 - (approx 208 Days)

• On 4th January 1932 to 14th July 1934 again he was arrested for 16 Months, during this period of Jail he got news about LadBa's Death in Month of November 1932 and On 1st August 1933 after arrest of Gandhiji, Sardar was sent to Nasik Jail. On 7th November 1933 Sardar Patel got news about death of his elder brother Vithalbhai Patel (died on 22nd October 1933).

• On 17th October 1940 he was arrested for Participating in Individual Satyagraha and again he was arrested on 18th November 1940 from Ahmedabad and released on 20th August 1941 - (approx 276 Days)

• He was arrested on 9th August 1942 from Ahmednagar Fort and released on 15th June 1945. - (approx 1040)

Total Approx Days in Jail - 2557

સરદાર પટેલ નો જેલવાસ નો ઘટનાક્રમ

• ૭ માર્ચ ૧૯૩૦ ના રોજ રાસ ગામે થી તેમની ધરપકડ કરવામાં આવી અને ૨૬ જુન ૧૯૩૦ – (૧૧૧ દિવસ)

• ૧ જુલાઈ ૧૯૩૦ ના રોજ તિલક જયંતિના કાર્યક્રમ સમયે આઝાદ મેદાન, મુંબઈથી તેમની ધરપકડ કરાઈ નજરબંધ કરાયા અને યરવડા જેલ મોકલવામાં આવ્યા ૧ નવેમ્બર ૧૯૩૦ ના રોજ તેમને છોડી મુકાયા, ત્યારબાદ ફરી ડિસેમ્બર ૧૯૩૦ માસ દરમ્યાન ફરી ધરપકડ કરાઈ અને ૨૫ જાન્યુઆરી ૧૯૩૧ના રોજ મુક્ત કરાયા – આશરે (૨૦૮ દિવસ)

• ૪ જાન્યુઆરી ૧૯૩૨- ૧૪ જુલાઈ ૧૯૩૪ દરમ્યાન તેમને ૧૬ મહીના માટે ફરી યરવડા મોકલવામાં આવ્યા અને આ દરમ્યાન નવેમ્બર ૧૯૩૨ દરમ્યાન તેમના માતા લાડબાના અવસાનના સમાચાર પણ તેમને જેલવાસ દરમ્યાન મળેલ અને ૧ ઓગષ્ટ ૧૯૩૩ના રોજ ગાંધીજીને કેદ કર્યા બાદ સરદારને નાસીક જેલમાં મોકલવમાં આવ્યા. ૭ નવેમ્બર ૧૯૩૩ ના રોજ સરદાર પટેલને જેલમાં જણાવવામાં આવ્યુ કે તેમના મોટા ભાઈ વિઠ્ઠલભાઈનુ અવસાન ૨૨ ઓક્ટોબર ૧૯૩૩ના રોજ થયુ છે. (નરહરી પરીખ – ભાગ ૨ – પાન ૧૯૨) - (આશરે ૯૨૨ દિવસ)

• ૧૭ ઓક્ટોબર ૧૯૪૦ના રોજ વ્યક્તિગત સત્યાગ્રહમાં ભાગ લેવા જતી વખતે તેમની અટકાયત કરવામાં આવી, ત્યારબાદ ૧૭ નવેમ્બર ૧૯૪૦ થી ૨૦ ઓગષ્ટ ૧૯૪૧ માટ તેમને ફરી વાર અમદાવાદથી કેદ કરવામાં આવ્યા (આશરે ૨૭૬ દિવસ)

• ૯ ઓગષ્ટ ૧૯૪૨ના રોજ તેમને અહમદનગર કિલ્લામાં નજરબંધ કરી  કેદ કરવામાં આવ્યા અને ૧૫ જુન ૧૯૪૫ના રોજ મુક્ત કરવામાં આવ્યા (૧૦૪૦ દિવસ)

કુલ જેલવાસના દિવસો : ૨૫૫૭

RAJKOT

The Thakore Sahib of Rajkot, has after an eight hours parley with Sardar Vallabhbhai Patel agreed to appoint a Committee consisting of a majority of members of the principal political organization in the State, to draw up a scheme of responsible government for his people. This does not advance by a single inch the cause of constitutional reform in Indian States including Rajkot. What has really happened, if nothing supervenes to annual it, is that Sardar Patel has become Mayor of the Palace and the Thakore Sahib and his subjects will have henceforth to submit to his rule. It will be very good thing for the State because Sardar Patel is an exceedingly capable and resolute administrator. His success in toning p the municipal administration of Ahmedabad during his presidentship of the Municipality wrung a tribute of praise from an unsympathetic Minister in the previous diarchy. But political agitators will have short shrift at his hands and the men and women who helped him in this palace revolution, unless they acquire a loyalist mentality will feel his hand as heavy on them as on the Thakore Sahib.

Source : Indian Social Reformer - 31 December 1938

VANDE MATARAM