Sardar Patel and the Last Viceroy Admiral Viscount Louis Mountbatten: The Secret Meeting That Forged a Nation
The
air over Delhi’s Palam airport on March 22, 1947, was thick with more than
dust; it was heavy with the ghosts of a dying empire and the cries of a nation
straining to be born. As a gleaming York transporter roared to a halt, a brass
band struck a powerful, almost defiant, note against the sweltering heat. From
the aircraft emerged Rear Admiral Viscount Louis Mountbatten, India’s last
Viceroy, his crisp white naval uniform a beacon in the ochre landscape. For a
fleeting, dizzying moment, he felt a surge of celestial power. "I
realised," he would later write, "that I had been made into the most
powerful man on earth. One fifth of humanity I held in my hand."
But
as his astute press attaché, Alan Campbell-Johnson, followed him onto the
tarmac, the triumphant music seemed to curdle into a dirge. Where Mountbatten
saw power, Campbell-Johnson saw a precipice. The British promise of Indian
independence was a cheque that no one knew how to cash. The land was on fire.
Across the fertile fields of Rawalpindi and Multan, the soil was soaked in the
blood of thousands of Sikhs, a horrifying prelude to the cataclysmic Partition
of India. The great political titans, the Indian National Congress and the
Muslim League, were locked in a venomous stalemate. Later that day, the
grim-faced outgoing Viceroy, Lord Wavell, handed his successor a simple manila
file. On its cover, two chilling words: ‘Operation Madhouse’. “This is called
‘Madhouse’,” Wavell intoned, his voice hollow, “because it is a problem for a
madhouse.” The subcontinent was not just fractured; it was on the verge of a
complete breakdown.
Prime
Minister Clement Attlee’s mandate was deceptively simple: transfer power to
“responsible Indian hands” by June 1948. To navigate this madhouse, Mountbatten
knew he needed more than policy; he needed personality. He launched a
diplomatic blitz, a staggering 133 meetings in his first two weeks. He met with
ministers, commanders, and bejewelled princes. Muhammad Ali Jinnah, the
formidable leader of the Muslim League, commanded six of those meetings. But on
March 26, two days after his grand swearing-in, it was the turn of a man who
was, by all accounts, the unshakeable bedrock of the Congress party: the
interim Home Minister, Sardar Vallabhbhai Patel.
Mountbatten
was wary. Wavell’s briefings had painted Patel as "the recognized tough of
the Congress Working Committee," a hard-boiled realist and the only man
capable of standing up to Mahatma Gandhi. His reputation preceded him as a
blunt, almost ‘fascist’ disciplinarian. Patel, for his part, was equally
unimpressed. He had privately dismissed the charming, blue-blooded Mountbatten
as “a toy for Jawaharlalji to play with while we arrange the revolution.” They
were two titans, circling each other with deep-seated suspicion, each expecting
a confrontation.
What
transpired inside the opulent Viceregal Lodge that day, however, was not a
clash but a profound convergence. As Campbell-Johnson observed the dhoti-clad
Patel, he saw not a provincial politician, but a figure of immense authority,
like "a Roman emperor in a toga." He noted the "administrative
talent, capacity to take and sustain strong decisions, and a certain
serenity." By the end of their encounter, Mountbatten’s apprehension had
dissolved, replaced by genuine admiration. He found Patel “most charming,” a
pragmatist refreshingly free of the philosophical complexities that defined
Nehru or the asceticism of Gandhi. He was a man of action. And Patel, in a
stunning reversal, saw in the King-Emperor’s cousin an unexpected and powerful
asset. He realized that Mountbatten’s royal lineage and personal friendships
with India's myriad princes were uniquely suited to help achieve the monumental
task that lay ahead: the integration of princely states into a
unified India. This single, pivotal meeting laid the cornerstone for the very
map of modern India. But to understand why, one must first understand the
forging of the man they called the Iron Man of India.
Nationalism
was not a choice for Vallabhbhai Patel; it was an inheritance. Born in 1875 in
Nadiad, Gujarat, he was the son of a landowner who had fought against the
British alongside the legendary Rani of Jhansi during the Mutiny of 1857. That
rebellious fire was passed from father to son. As a sixth-grade student, he
organized a three-day strike to protest a teacher’s brutal caning of a
classmate, an early glimpse of the master organizer he would become. He carved
out a career as a formidable criminal lawyer, his steely determination becoming
local legend. In 1909, while delivering his final argument in a high-stakes
murder case, a telegram was handed to him. It announced the death of his wife,
Jhaverba, following surgery. Patel read the note, folded it with unnerving
calm, and placed it in his pocket. He continued his summation, his voice
unwavering, and won the case. He shared the news of his devastating personal
tragedy only after the court proceedings had concluded.
This
was the man who, at thirty-five, sailed to London, passed his Bar exams with
relentless focus, and returned to build a thriving practice. In the early
1910s, he was the very antithesis of a freedom fighter. His biographer, Balraj
Krishna, paints a picture of a "smart young man dressed in tip-top English
style," a chain-smoking, bridge-playing barrister who viewed the
burgeoning Indian freedom struggle with cynical detachment. When
Mohandas Karamchand Gandhi, recently returned from South Africa, visited the
Gujarat Club in 1916, Patel’s colleagues rose in reverence. Patel remained
seated, reportedly scoffing at the idea of taking lessons from a man who spoke
of cleaning toilets.
Yet,
within a single year, an astonishing transformation occurred. The tailored
suits were gone, replaced by the simple, hand-spun dhoti. The cigarettes and
playing cards were abandoned forever. The cynical lawyer had become one of
Gandhi’s most trusted and indispensable lieutenants. Patel left no diary
explaining this profound change of heart, but it is likely the rebel spirit of
his youth recognized a kindred soul in the Mahatma’s revolutionary campaigns
for peasant rights. In 1918, they worked side-by-side in the Nadiad satyagraha.
When Gandhi left, Patel took command, revealing an astonishing capacity for
grassroots leadership. "If Gandhi had a bania’s suave, courteous veneer
hiding his firmness," Krishna noted, "Patel had the bluntness of a
soldier and the astuteness of an organiser."
His
reputation as a force of nature was sealed during the 1928 Bardoli
Satyagraha. For weeks, he rallied peasants to refuse tax payments to the
British government, creating a complete civil shutdown. He endured arrests,
property confiscations, and immense pressure, holding the line with unshakable
resolve. His command was so absolute that the Times of India remarked,
"Iron discipline prevails in Bardoli. Mr Patel had instituted there a
Bolshevik regime in which he plays the role of Lenin." It was here that he
was bestowed with the title that would define his legacy: ‘Sardar’, or Chief.
He became Gandhi’s deputy commander, the undisputed Iron Man of the Indian
National Congress. This closeness, however, came at a price. In 1946, despite
overwhelming support from the party’s rank and file for the presidency—a
position that would have made him India’s first Prime Minister—Gandhi chose the
more internationally recognized Jawaharlal Nehru.
While
Nehru was destined to be the face of India to the world, Patel was fixated on
its very soul—its unity. Long before his fateful meeting with Mountbatten, he
had set his sights on the 565 princely states, the disparate, autocratic
kingdoms that made up two-fifths of the subcontinent. To Patel, these states
were an anachronism, a block to true freedom, or Swaraj. "The red and
yellow colours on India’s map have to be made one," he declared, referring
to the British and princely territories. At a political conference, he laid his
views bare, decrying the relationship between the Princes and the British
Empire as "sheer nonsense, like friendship between a lion and a
jackal!" He saw the rulers not as divinely ordained sovereigns, but as
mere trustees of their people’s welfare.
He
was not just a man of words, but of swift, decisive action. He learned to
handle the complex crises of the princely states with tactical genius. In 1938,
in Mysore, he skillfully negotiated a truce between Congress workers and state
forces, brokering a deal where the Congress flag would fly alongside the state
flag—a symbolic victory for nationalism. Yet, when negotiation failed, he was
prepared for total confrontation. In Rajkot, when a new, wayward ruler
dismissed his father's elected assembly, Patel launched a multi-pronged
campaign of civil disobedience: strikes, boycotts, even a run on the state
bank. When the state’s dewan responded by jailing activists,
including Patel’s own daughter and Gandhi’s wife, the Mahatma himself travelled
to Rajkot and began a fast unto death. The crisis escalated until the Viceroy,
Lord Linlithgow, was forced to intervene, ultimately siding with Patel’s
position.
This
was the man Mountbatten met on March 26, 1947. Not just a party tough, but a
master strategist with decades of experience in organizational command, popular
struggle, and high-stakes negotiation. He was the one man who possessed the
vision, the will, and the ruthlessness to solve the puzzle of the princely
states. As they sat in the quiet grandeur of the Viceregal Lodge, two worlds
collided and discovered common ground. The blue-blooded Royal Navy Admiral and
the farmer’s son from Gujarat, the last Viceroy and the future Deputy Prime
Minister, had found in each other the exact partner they needed to navigate the
coming storm. The ‘madhouse’ now had two keepers, and under the steady hand of
the Architect of Modern India, the forging of a unified nation could truly
begin. His legacy, built on an unwavering commitment to unity, continues to be
a cornerstone of Indian independence history and a powerful lesson in
statecraft for the entire world.
સરદાર પટેલ અને છેલ્લા વાઇસરોય એડમિરલ વિસ્કાઉન્ટ લુઈસ માઉન્ટબેટન: એ ગુપ્ત મુલાકાત જેણે એક રાષ્ટ્રનું ઘડતર કર્યું
૨૨ માર્ચ, ૧૯૪૭ના રોજ દિલ્હીના પાલમ એરપોર્ટ પરની હવા વેદનાથી ભરેલ હતી; તે એક મરતા સામ્રાજ્યના પડછાયા અને નવો જન્મ લેવા માટે સંઘર્ષ કરી રહેલા રાષ્ટ્રની વેદના હતી. એરપોર્ટ પર ત્યારે સખત ગરમી વચ્ચે એક બ્રાસ બેન્ડે શક્તિશાળી, લગભગ બળવાખોર સૂર વગાડ્યો. વિમાનમાંથી રીઅર એડમિરલ વિસ્કાઉન્ટ લુઈસ માઉન્ટબેટન, ભારતના છેલ્લા વાઇસરોય, ઉતર્યા, તેમનો સફેદ નૌકાદળનો ગણવેશ એ કેસરી ભૂમિમાં એક દીવાદાંડી સમાન હતો. એક ક્ષણ માટે, તેમને દિવ્ય શક્તિનો અનુભવ થયો. તેમણે પાછળથી લખ્યું, "મને સમજાયું કે મને પૃથ્વી પરનો સૌથી શક્તિશાળી માણસ બનાવવામાં આવ્યો હતો. માનવતાનો પાંચમો ભાગ મારા હાથમાં હતો."
પરંતુ જેવા તેમના ચતુર પ્રેસ એટેચી, એલન કેમ્પબેલ-જ્હોન્સન, તેમની પાછળ ટારમેક પર ઉતર્યા, તે વિજયી સંગીત શોકગીતમાં
ફેરવાઈ ગયું. જ્યાં માઉન્ટબેટનને સત્તા દેખાઈ, ત્યાં
કેમ્પબેલ-જ્હોન્સનને એક ખાઈ દેખાઈ. ભારતીય સ્વતંત્રતાનું બ્રિટિશ વચન એક એવો ચેક
હતો જેનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો તે કોઈ જાણતું ન હતું. દેશ આગમાં સળગી રહ્યો હતો.
રાવલપિંડી અને મુલતાનના ફળદ્રુપ ખેતરોમાં, હજારો શીખોના લોહીથી જમીન
લાલ થઈ ગઈ હતી,
જે ભારતના વિભાજનની ભયાનક પ્રસ્તાવના હતી. મહાન રાજકીય
દિગ્ગજો,
ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ અને મુસ્લિમ લીગ, એક ઝેરી મડાગાંઠમાં ફસાયેલા હતા. તે દિવસે પછી, ગંભીર ચહેરાવાળા વિદાય લેતા વાઇસરોય, લોર્ડ વેવેલે, તેમના અનુગામીને એક સાદી મનિલા ફાઇલ આપી. તેના કવર પર બે ભયાવહ શબ્દો હતા: 'ઓપરેશન મેડહાઉસ'.
"આને 'મેડહાઉસ' કહેવામાં આવે છે,"
વેવેલે ખાલી અવાજે કહ્યું, "કારણ કે આ પાગલખાના માટેની સમસ્યા છે." ઉપખંડ માત્ર વિભાજીત જ નહોતો; તે સંપૂર્ણપણે તૂટી પડવાની અણી પર હતો.
વડાપ્રધાન ક્લેમેન્ટ એટલીનો આદેશ ભ્રામક રીતે સરળ હતો: જૂન ૧૯૪૮ સુધીમાં
"જવાબદાર ભારતીય હાથોમાં" સત્તાનું હસ્તાંતરણ કરવું. આ પાગલખાનામાંથી
માર્ગ કાઢવા માટે,
માઉન્ટબેટન જાણતા હતા કે તેમને નીતિ કરતાં વધુ વ્યક્તિત્વની
જરૂર છે. તેમણે એક રાજદ્વારી ઝુંબેશ શરૂ કરી, તેમના પ્રથમ બે
અઠવાડિયામાં આશ્ચર્યજનક રીતે ૧૩૩ બેઠકો કરી. તેઓ મંત્રીઓ, કમાન્ડરો અને ઝવેરાતથી શણગારેલા રાજકુમારોને મળ્યા. મુસ્લિમ લીગના પ્રચંડ નેતા, મુહમ્મદ અલી ઝીણાએ તેમાંથી છ બેઠકોનું નેતૃત્વ કર્યું. પરંતુ ૨૬ માર્ચે, તેમના ભવ્ય શપથ ગ્રહણના બે દિવસ પછી, વારો એ માણસનો હતો જે, દરેક રીતે,
કોંગ્રેસ પક્ષનો અડગ પાયો હતો: વચગાળાના ગૃહ પ્રધાન, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ.
માઉન્ટબેટન સાવચેત હતા. વેવેલની બ્રીફિંગમાં પટેલને "કોંગ્રેસ કાર્યકારી
સમિતિના માન્ય કઠોર વ્યક્તિ" તરીકે ચિત્રિત કરવામાં આવ્યા હતા, એક કઠોર વાસ્તવવાદી અને મહાત્મા ગાંધીનો સામનો કરવા સક્ષમ એકમાત્ર વ્યક્તિ.
તેમની પ્રતિષ્ઠા એક સ્પષ્ટવક્તા, લગભગ 'ફાસીવાદી'
શિસ્તપાલક તરીકે તેમના પહેલાં પહોંચી ચૂકી હતી. પટેલ, પોતાની રીતે,
સમાન રીતે અપ્રભાવિત હતા. તેમણે ખાનગી રીતે મોહક, શાહી લોહીવાળા માઉન્ટબેટનને "જવાહરલાલજીના રમવા માટેનું રમકડું, જ્યારે આપણે ક્રાંતિની ગોઠવણ કરીએ છીએ" કહીને નકારી કાઢ્યા હતા. તેઓ બે
મહાપુરુષો હતા,
જેઓ ઊંડી શંકા સાથે એકબીજાની આસપાસ ફરી રહ્યા હતા, દરેકને ટક્કરની અપેક્ષા હતી.
જોકે,
તે દિવસે ભવ્ય વાઇસરોયલ લોજની અંદર જે બન્યું, તે ટક્કર નહીં પણ એક ગહન સંગમ હતો. જ્યારે કેમ્પબેલ-જ્હોન્સને ધોતી પહેરેલા
પટેલને જોયા,
ત્યારે તેમણે એક પ્રાંતીય રાજકારણી નહીં, પણ અપાર સત્તા ધરાવતી વ્યક્તિ જોઈ, જાણે "ટોગામાં એક
રોમન સમ્રાટ." તેમણે "વહીવટી પ્રતિભા, મજબૂત નિર્ણયો લેવાની અને ટકાવી રાખવાની ક્ષમતા, અને એક ચોક્કસ શાંતિ"ની નોંધ લીધી. તેમની મુલાકાતના અંત સુધીમાં, માઉન્ટબેટનની આશંકા ઓગળી ગઈ હતી, અને તેની જગ્યાએ સાચા
અર્થમાં પ્રશંસાએ લીધી હતી. તેમણે પટેલને "ખૂબ જ મોહક" લાગ્યા, એક વ્યવહારવાદી જે નેહરુને વ્યાખ્યાયિત કરતી દાર્શનિક જટિલતાઓ અથવા ગાંધીના
તપસ્વીપણાથી મુક્ત હતા. તેઓ એક કર્મયોગી હતા. અને પટેલે, એક આશ્ચર્યજનક પલટામાં,
રાજા-સમ્રાટના પિતરાઈ ભાઈમાં એક અનપેક્ષિત અને શક્તિશાળી
સાધન જોયું. તેમણે સમજ્યું કે માઉન્ટબેટનનું શાહી વંશ અને ભારતના અસંખ્ય રાજકુમારો
સાથેની અંગત મિત્રતા આગળના ભગીરથ કાર્યને સિદ્ધ કરવામાં મદદ કરવા માટે અનન્ય રીતે
યોગ્ય હતી: એકીકૃત ભારતમાં રજવાડાઓનું એકીકરણ.
આ એકમાત્ર, નિર્ણાયક મુલાકાતે આધુનિક
ભારતના નકશાનો પાયો નાખ્યો. પરંતુ શા માટે, તે સમજવા માટે, પહેલા એ માણસના ઘડતરને સમજવું પડશે જેને તેઓ ભારતના લોખંડી પુરુષ કહેતા હતા.
રાષ્ટ્રવાદ વલ્લભભાઈ પટેલ માટે પસંદગી નહોતી; તે વારસો હતો. ૧૮૭૫માં ગુજરાતના નડિયાદમાં જન્મેલા, તેઓ એક જમીનદારના પુત્ર હતા, જેમણે ૧૮૫૭ના બળવા
દરમિયાન સુપ્રસિદ્ધ રાણી લક્ષ્મીબાઈ સાથે અંગ્રેજો સામે લડાઈ લડી હતી. તે બળવાખોર
આગ પિતા પાસેથી પુત્રમાં આવી. છઠ્ઠા ધોરણના વિદ્યાર્થી તરીકે, તેમણે એક સહાધ્યાયીને શિક્ષક દ્વારા નિર્દયતાથી માર મારવાના વિરોધમાં ત્રણ
દિવસીય હડતાળનું આયોજન કર્યું, જે તેમના મહાન આયોજક
બનવાની પ્રારંભિક ઝલક હતી. તેમણે એક પ્રચંડ ફોજદારી વકીલ તરીકે કારકિર્દી બનાવી, તેમની લોખંડી દ્રઢતા સ્થાનિક દંતકથા બની ગઈ. ૧૯૦૯માં, એક હાઈ-પ્રોફાઇલ હત્યાના કેસમાં તેમની અંતિમ દલીલ આપતી વખતે, તેમને એક તાર આપવામાં આવ્યો. તેમાં સર્જરી પછી તેમની પત્ની ઝવેરબાના મૃત્યુની
જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. પટેલે ચિઠ્ઠી વાંચી, તેને અવિચલિત શાંતિથી
વાળી, અને પોતાના ખિસ્સામાં મૂકી દીધી. તેમણે તેમની દલીલ ચાલુ રાખી, તેમનો અવાજ અડગ રહ્યો,
અને કેસ જીતી લીધો. તેમણે તેમની વિનાશક અંગત દુર્ઘટનાના
સમાચાર કોર્ટની કાર્યવાહી પૂરી થયા પછી જ આપ્યા.
આ એ માણસ હતા જે પાંત્રીસ વર્ષની ઉંમરે લંડન ગયા, તેમની બારની પરીક્ષાઓ અતૂટ ધ્યાનથી પાસ કરી, અને એક સમૃદ્ધ પ્રેક્ટિસ બનાવવા માટે પાછા ફર્યા. ૧૯૧૦ના દાયકાની શરૂઆતમાં, તેઓ સ્વતંત્રતા સેનાનીના સંપૂર્ણ વિરોધી હતા. તેમના જીવનચરિત્રકાર, બલરાજ કૃષ્ણ,
"ટિપ-ટોપ અંગ્રેજી શૈલીમાં સજ્જ એક સ્માર્ટ યુવાન"નું
ચિત્ર રજૂ કરે છે,
જે એક ચેન-સ્મોકિંગ, બ્રિજ-રમતા બેરિસ્ટર હતા, જેઓ ઉભરતા ભારતીય સ્વતંત્રતા સંગ્રામને ઉદાસીનતાથી જોતા હતા.
જ્યારે મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી, તાજેતરમાં દક્ષિણ
આફ્રિકાથી પાછા ફર્યા,
૧૯૧૬માં ગુજરાત ક્લબની મુલાકાત લીધી, ત્યારે પટેલના સાથીઓ આદરમાં ઊભા થયા. પટેલ બેઠા રહ્યા, અને શૌચાલય સાફ કરવાની વાત કરનાર વ્યક્તિ પાસેથી પાઠ લેવાના વિચાર પર કથિત
રીતે હસ્યા.
તેમ છતાં,
એક જ વર્ષમાં, એક આશ્ચર્યજનક પરિવર્તન
આવ્યું. સિવડાવેલા સૂટ ગયા,
અને તેની જગ્યાએ સાદી, હાથથી કાંતેલી ધોતીએ
લીધી. સિગારેટ અને પત્તા રમવાનું હંમેશા માટે છોડી દીધું. ઉદાસીન વકીલ ગાંધીના
સૌથી વિશ્વાસુ અને અનિવાર્ય સેનાપતિઓમાંના એક બની ગયા હતા. પટેલે આ ગહન હૃદય
પરિવર્તનની સમજૂતી આપતી કોઈ ડાયરી છોડી નથી, પરંતુ સંભવ છે કે તેમની
યુવાનીની બળવાખોર ભાવનાએ મહાત્માના ખેડૂત અધિકારો માટેના ક્રાંતિકારી અભિયાનોમાં
એક સમાન આત્માને ઓળખી લીધો હતો. ૧૯૧૮માં, તેમણે નડિયાદ
સત્યાગ્રહમાં સાથે મળીને કામ કર્યું. જ્યારે ગાંધી ગયા, ત્યારે પટેલે કમાન સંભાળી, અને નેતૃત્વની એક આશ્ચર્યજનક ક્ષમતા
પ્રગટ કરી. કૃષ્ણએ નોંધ્યું, "જો ગાંધી પાસે તેમની
દ્રઢતાને છુપાવવા માટે વાણિયા જેવી સૌમ્ય, વિનમ્ર છાલ હતી, તો પટેલ પાસે એક સૈનિકની સ્પષ્ટતા અને એક આયોજકની ચતુરાઈ હતી."
૧૯૨૮ના બારડોલી સત્યાગ્રહ દરમિયાન તેમની પ્રતિષ્ઠા એક કુદરતી શક્તિ તરીકે સ્થાપિત થઈ. અઠવાડિયાઓ સુધી, તેમણે ખેડૂતોને બ્રિટિશ સરકારને કર ચૂકવણીનો ઇનકાર કરવા માટે એકઠા કર્યા, અને સંપૂર્ણ નાગરિક બંધનું નિર્માણ કર્યું. તેમણે ધરપકડો, મિલકત જપ્તી અને ભારે દબાણ સહન કર્યું, અતૂટ સંકલ્પ સાથે સ્થિર
રહ્યા. તેમનો આદેશ એટલો નિરપેક્ષ હતો કે ટાઇમ્સ ઓફ ઇન્ડિયાએ ટિપ્પણી કરી, "બારડોલીમાં લોખંડી શિસ્ત પ્રવર્તે છે. શ્રી પટેલે ત્યાં એક બોલ્શેવિક શાસન
સ્થાપિત કર્યું હતું જેમાં તેઓ લેનિનની ભૂમિકા ભજવે છે." અહીં જ તેમને તે
પદવી આપવામાં આવી જે તેમની વિરાસતને વ્યાખ્યાયિત કરશે: 'સરદાર',
એટલે કે મુખ્ય. તેઓ ગાંધીના ડેપ્યુટી કમાન્ડર, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના નિર્વિવાદ લોખંડી પુરુષ બન્યા. જોકે, આ નિકટતાની એક કિંમત હતી. ૧૯૪૬માં, પક્ષના રેન્ક અને
ફાઇલમાંથી પ્રમુખપદ માટે ભારે સમર્થન હોવા છતાં - એક એવું પદ જે તેમને ભારતના
પ્રથમ વડાપ્રધાન બનાવત - ગાંધીએ વધુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે માન્ય જવાહરલાલ નેહરુને
પસંદ કર્યા.
જ્યારે નેહરુ વિશ્વ સમક્ષ ભારતનો ચહેરો બનવાના હતા, ત્યારે પટેલ તેના આત્મા - તેની એકતા પર કેન્દ્રિત હતા. માઉન્ટબેટન સાથેની
તેમની ભાગ્યશાળી મુલાકાત પહેલાં જ, તેમણે ૫૬૫ રજવાડાઓ પર
તેમની નજર રાખી હતી,
જે ઉપખંડનો બે-પાંચમો ભાગ બનાવતા અસંગત, નિરંકુશ રાજ્યો હતા. પટેલ માટે, આ રાજ્યો એક કાલગ્રસ્ત
અવશેષ હતા,
સાચી સ્વતંત્રતા અથવા સ્વરાજ માટે અવરોધ. "ભારતના નકશા પરના લાલ અને પીળા રંગોને એક કરવા પડશે," તેમણે બ્રિટિશ અને રજવાડી પ્રદેશોનો ઉલ્લેખ કરતા જાહેર કર્યું. એક રાજકીય
પરિષદમાં,
તેમણે તેમના વિચારો સ્પષ્ટપણે રજૂ કર્યા, રાજકુમારો અને બ્રિટિશ સામ્રાજ્ય વચ્ચેના સંબંધને "સંપૂર્ણ બકવાસ, જેમ કે સિંહ અને શિયાળ વચ્ચેની મિત્રતા!" તરીકે વખોડ્યો. તેમણે શાસકોને
દૈવી રીતે નિયુક્ત સાર્વભૌમ તરીકે નહીં, પરંતુ તેમના લોકોના
કલ્યાણના માત્ર ટ્રસ્ટી તરીકે જોયા.
તેઓ માત્ર શબ્દોના માણસ નહોતા, પણ ઝડપી, નિર્ણાયક પગલાંના પણ માણસ હતા. તેમણે રજવાડાઓના જટિલ સંકટોને વ્યૂહાત્મક
પ્રતિભાથી સંભાળવાનું શીખ્યા. ૧૯૩૮માં, મૈસૂરમાં, તેમણે કોંગ્રેસના કાર્યકરો અને રાજ્ય દળો વચ્ચે કુશળતાપૂર્વક સમાધાન કરાવ્યું, જેમાં એક સોદો થયો કે કોંગ્રેસનો ધ્વજ રાજ્યના ધ્વજની સાથે લહેરાશે -
રાષ્ટ્રવાદ માટે એક પ્રતીકાત્મક વિજય. તેમ છતાં, જ્યારે વાટાઘાટો નિષ્ફળ ગઈ, ત્યારે તેઓ સંપૂર્ણ
મુકાબલા માટે તૈયાર હતા. રાજકોટમાં, જ્યારે એક નવા, માર્ગભ્રષ્ટ શાસકે તેના પિતાની ચૂંટાયેલી સભાને બરતરફ કરી, ત્યારે પટેલે સવિનય કાનૂનભંગનું બહુ-પાંખીય અભિયાન શરૂ કર્યું: હડતાલ, બહિષ્કાર,
રાજ્યની બેંક પર પણ દરોડો. જ્યારે રાજ્યના દીવાનએ પટેલની પોતાની પુત્રી અને ગાંધીની પત્ની સહિતના
કાર્યકરોને જેલમાં પૂરીને જવાબ આપ્યો, ત્યારે મહાત્મા પોતે
રાજકોટ ગયા અને આમરણાંત ઉપવાસ શરૂ કર્યા. સંકટ ત્યાં સુધી વધ્યું જ્યાં સુધી
વાઇસરોય,
લોર્ડ લિનલિથગોને હસ્તક્ષેપ કરવાની ફરજ પડી, અને અંતે પટેલના પક્ષમાં નિર્ણય આવ્યો.
આ તે માણસ હતા જેમને માઉન્ટબેટન ૨૬ માર્ચ, ૧૯૪૭ના રોજ મળ્યા હતા. માત્ર એક પક્ષના કઠોર વ્યક્તિ નહીં, પરંતુ સંગઠનાત્મક કમાન, લોકપ્રિય સંઘર્ષ અને ઉચ્ચ-જોખમની વાટાઘાટોમાં દાયકાઓના અનુભવ સાથેના એક માસ્ટર વ્યૂહરચનાકાર. તેઓ એકમાત્ર એવા વ્યક્તિ હતા જેમની પાસે રજવાડાઓની કોયડો ઉકેલવાની દ્રષ્ટિ, ઇચ્છાશક્તિ અને નિર્દયતા હતી. જ્યારે તેઓ વાઇસરોયલ લોજની શાંત ભવ્યતામાં બેઠા, ત્યારે બે દુનિયાઓ ટકરાઈ અને સામાન્ય ભૂમિ શોધી. રોયલ નેવીના શાહી એડમિરલ અને ગુજરાતના એક ખેડૂતના પુત્ર, છેલ્લા વાઇસરોય અને ભવિષ્યના નાયબ વડાપ્રધાન, તેમણે એકબીજામાં તે ચોક્કસ ભાગીદાર શોધી કાઢ્યો જેની તેમને આવનારા તોફાનમાંથી માર્ગ કાઢવા માટે જરૂર હતી. 'પાગલખાના'ના હવે બે રખેવાળ હતા, અને આધુનિક ભારતના શિલ્પીના સ્થિર હાથ હેઠળ, એકીકૃત રાષ્ટ્રનું નિર્માણ ખરેખર શરૂ થઈ શકતું હતું. તેમની વિરાસત, એકતા પ્રત્યેની અટલ પ્રતિબદ્ધતા પર બનેલી, ભારતીય સ્વતંત્રતા ઇતિહાસનો પાયાનો પથ્થર બની રહી છે અને સમગ્ર વિશ્વ માટે રાજનીતિમાં એક શક્તિશાળી પાઠ છે.
Subscribe us : WhatsApp Youtube Channel Visit us : Sardar Patel
