નાગપુર ધ્વજ “સત્યાગ્રહ” અને શ્રી વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ
બંધુ બેલડી સરદાર પટેલ અને વિઠ્ઠલભાઈ પટેલે એક સાથે પહેલી વાર રાજકીય મંચ પર સાથે કામ કર્યું હોય તો તે નાગપુર ઝંડા સત્યાગ્રહ.
નાગપુર ધ્વજ સત્યાગ્રહ, વધતાં કે ઓછા અંશે, સવિનય
અસહકાર ચળવળનો એક ભાગ હતો. ૧૮મી માર્ચ, ૧૯૨૩ના રોજ, અગાઉ
મધ્ય પ્રાંત માં (આજ નું મધ્ય પ્રદેશ) જબલપુર ખાતે કોંગ્રેસના કેટલાક ઉત્સાહી
સ્વયંસેવકોએ સરકારી છાવણી વિસ્તારમાં રાષ્ટ્રધ્વજ સાથે એક સરઘસ કાઢ્યું. તેઓ મ્યુનિસિપલ બિલ્ડિંગમાં ગયા અને આખરે ત્યાં
રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવવામાં તેઓ સફળ થયા. મ્યુનિસિપાલિટીના યુરોપિયન પ્રમુખને ધ્યાનમાં
રાખીને પોલીસ માટે દ્રઢતા બતાવવા માટે આ ઘણું હતું; પરિણામે
પોલીસે રાષ્ટ્રધ્વજ નીચે ઉતાર્યો અને ધ્વજને તેમના પગ નીચે કચડી નાખ્યો.
રાષ્ટ્રધ્વજના આ અસહ્ય અપમાનને કારણે, લોકો ધ્વજની ગરિમા જાળવવા માટે મક્કમ હતા અને
તેથી જબલપુર જિલ્લા કોંગ્રેસ સમિતિએ ધ્વજને જાળવી રાખ્યો હતો. કોંગ્રેસના
સ્વયંસેવકોની ધરપકડ પછી સત્યાગ્રહ અને ધ્વજ લહેરાવવો અને પોલીસ દ્વારા નીચે ઉતારવો
આ બાબત જાણે જબલપુર શહેરમાં રોજિંદી બાબત બની ગઈ હતી. ધ્વજ ફરકાવવાનો આ વિચાર
નાગપુર સુધી પહોંચી ગયો અને ૧૩મી એપ્રિલ, ૧૯૨૩ના જલિયાવાલા બાગ હત્યાકાંડની
વર્ષગાંઠના દિવસે આ સત્યાગ્રહે જીવનના તમામ ક્ષેત્રના લોકોને આકર્ષ્યા. નાગપુરના
યુવા સ્વયંસેવકોએ એક સરઘસ કાઢ્યું અને જબલપુરના સ્વયંસેવકોની જેમ
નાગપુરના યુવા સ્વયંસેવકો તેમના ખભા પર રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવીને શહેરની પરિક્રમા કરવા
લાગ્યા. કેન્દ્રીય પ્રાંત સરકાર દ્વારા રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવવાનું અર્થઘટન બ્રિટિશ રાજ
અને યુનિયન જેક પ્રત્યેના અનાદર તરીકે કરવામાં આવ્યું હતું અને નાગપુર સિવિલ
લાઈન્સ વિસ્તારમાં બ્રિટિશ સરકારના ઘણા વફાદાર લોકો પણ આ અનાદરથી નારાજ થયા.
વિઠ્ઠલભાઈ એ ભાવના સાથે નાગપુર ગયા કે તેઓ
રાષ્ટ્રસંગ્રામમાં ગાંધીજીની પડખે ઊભા રહ્યા અને ગાંધીજીની સ્વતંત્રતા ચળવળની
યોજનાને તેમના અંગત દૃષ્ટિકોણને આધીન કર્યા. નાગપુર ખાતેના આ સત્યાગ્રહમાં
વિઠ્ઠલભાઈની સહભાગિતાને કારણે નાગપુર સત્યાગ્રહે વિશાળ સ્વરૂપ ધારણ કર્યું હતું.
વિઠ્ઠલભાઈએ આખી પરિસ્થિતિ સમજીને આખો સત્યાગ્રહ પોતાની પૂરી ક્ષમતાથી આગળ વધાર્યો.
વિઠ્ઠલભાઈ ઘણી વખત સેન્ટ્રલ પ્રોવિન્સના ગવર્નર સર ફ્રેન્ક સ્લીને મળ્યા હતા અને
ધ્વજ સત્યાગ્રહને કારણે ઊભી થયેલી સમસ્યાનું સમાધાન કર્યું હતું.
ઓગસ્ટ, ૧૯૨૩માં વિશાખાપટ્ટનમ ખાતે વિઠ્ઠલભાઈ અને તેમના ભાઈ
વલ્લભભાઈના માર્ગદર્શન હેઠળ કાર્ય સમિતિ મળી હતી અને નાગપુર સત્યાગ્રહના સરળ, અહિંસક
અને સફળ સંચાલન અંગે ચર્ચા કરી હતી, જેમાં શ્રી વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ દ્વારા આચારવામાં આવેલી
મદદની આભારી પ્રશંસા નોંધવામાં આવી હતી. નાગપુર સત્યાગ્રહ તેમની રાહબરી હેઠળ ચાલુ
રાખવા અને સાથી સભ્ય તરીકે વલ્લભભાઈ આંદોલનને માર્ગદર્શન આપવા માટે મદદ કરવા
વિનંતી કરી.' આ સૌથી નોંધપાત્ર પ્રસંગ છે જ્યારે પટેલ ભાઈઓ વિઠ્ઠલભાઈ અને
વલ્લભભાઈએ એક જ રાજકીય મંચ પર સાથે મળીને કામ કર્યું હતું, નાગપુર
ધ્વજ સત્યાગ્રહ તમામ રીતે શાંતિ અને સમાધાન સાથે સમાપ્ત થયો હતો, દેશનું
સન્માન સંપૂર્ણ રીતે સાચવવામાં આવ્યું હતું. એ વાત પર ભાર મૂકવો જોઈએ કે સરકાર લોક
આંદોલન અને વિઠ્ઠલભાઈની શ્રેષ્ઠ મુત્સદ્દીગીરી સામે ઝૂકી ગઈ હતી. પટ્ટાભી
સીતારમૈયાએ આ સત્યાગ્રહના સંદર્ભમાં કહ્યું: "દેખીતી રીતે, પટેલ ભાઈઓ ઝુંબેશની દેખરેખ રાખતા હતા, અને
આ સત્યાગ્રહને સન્માનજનક સમાપ્તિ સુધી લાવવાનો શ્રેય તેમને જ જાય છે."
Reference : Vithalbhai Patel – Patriot and President – Page 18
Subscribe us : Youtube Channel Visit us : Sardar Patel
