The Indispensable Pillars: Patel's 1922 Affirmation of Truth and Non-Violence for India's Movement
In the charged atmosphere of India's burgeoning
freedom struggle, the Gujarat Political Conference of May 27, 1922, served as a
pivotal moment for reaffirming the core tenets of the movement. It was here
that Mr. Vallabhbhai Patel, a stalwart leader, passionately championed Truth
and Non-violence as the unshakeable foundation – the "Aadhar-Stambh" –
upon which their entire endeavour rested.
The conference commenced with a resolution, moved by
Patel and significantly seconded by Mrs. Sarojini Naidu, that paid homage to
Mahatma Gandhi. Hailed as the "father of the Gujarat Political
Conference," Gandhi was credited with illuminating the path of
"soul-force" and national advancement for Indians through his
unwavering adherence to Non-violence and Truth. This commitment, the resolution
stated, had propelled India's cause onto the global stage, earning it worldwide
recognition. The assembled delegates firmly resolved that the paramount duty
for every Indian, irrespective of gender, was the rigorous application of Truth
and Non-violence in every thought, word, and action.
In his address supporting the resolution,
Vallabhbhai Patel powerfully articulated how Mahatma Gandhi's methods had
captured the world's attention in an unprecedented manner. He contrasted the
prevailing belief that "might was right" with Gandhi's revolutionary
teaching: that true human greatness lay in the capacity for selfless suffering
for others, thereby establishing that "only right was might." Through
Gandhi's extraordinary work, India's struggle and its principles had become known
internationally. Patel poignantly noted the paradox of Gandhi, a man he
described as embodying true Christian virtues, being incarcerated.
Patel clarified that the conference's purpose was to
gauge the depth of Gujarat's assimilation of Gandhian principles and its
preparedness to uphold them, particularly at a time when skepticism about the
efficacy of non-violent methods was emerging in various parts of the country.
He declared with conviction Gujarat's profound belief in Non-violence,
asserting that the moment this foundational principle was abandoned, their
fight would be irretrievably lost. Emphasizing its superior moral strength,
Patel famously stated, "Non-violence spelt greater bravery than violence.
Anybody could be violent with a revolver in his hand, but very few could be
non-violent." This highlighted that true courage resided not in
aggression, but in the disciplined strength of peaceful resistance. The 1922
conference thus served as a powerful reiteration of the ethical framework
guiding India's quest for freedom.
सत्य और अहिंसा: भारतीय आंदोलन के अटूट आधार – वल्लभभाई पटेल का १९२२ का उद्घोष
भारत के उभरते स्वतंत्रता संग्राम के जोशीले वातावरण में, २७ मई १९२२ का गुजरात राजनीतिक सम्मेलन आंदोलन के मूल सिद्धांतों की पुष्टि
के लिए एक महत्वपूर्ण क्षण साबित हुआ। यहीं पर श्री वल्लभभाई पटेल, एक दिग्गज नेता, ने सत्य और अहिंसा को उस अडिग नींव –
"आधार स्तंभ" – के रूप में उत्साहपूर्वक प्रतिपादित किया, जिस पर उनका संपूर्ण प्रयास टिका हुआ था।
सम्मेलन का आरंभ एक प्रस्ताव के साथ हुआ, जिसे पटेल द्वारा
प्रस्तुत किया गया और श्रीमती सरोजिनी नायडू द्वारा महत्वपूर्ण रूप से समर्थित
किया गया, जिसमें महात्मा गांधी को श्रद्धांजलि अर्पित की गई।
"गुजरात राजनीतिक सम्मेलन के जनक" के रूप में प्रशंसित, गांधीजी को अहिंसा और सत्य के प्रति उनके अटूट पालन के माध्यम से भारतीयों
के लिए "आत्म-बल" और राष्ट्रीय उन्नति का मार्ग प्रशस्त करने का श्रेय
दिया गया। प्रस्ताव में कहा गया कि इस प्रतिबद्धता ने भारत के ध्येय को वैश्विक
मंच पर पहुंचाया था,
जिससे इसे विश्वव्यापी मान्यता मिली। एकत्रित
प्रतिनिधियों ने दृढ़ संकल्प लिया कि प्रत्येक भारतीय, लिंग की परवाह किए बिना, हर विचार, शब्द और कर्म में
सत्य और अहिंसा का कठोरता से पालन करना उनका सर्वोच्च कर्तव्य है।
प्रस्ताव का समर्थन करते हुए अपने संबोधन में, वल्लभभाई पटेल ने प्रभावशाली ढंग से स्पष्ट किया कि कैसे महात्मा गांधी की
कार्यप्रणाली ने अभूतपूर्व तरीके से दुनिया का ध्यान आकर्षित किया था। उन्होंने इस
प्रचलित धारणा कि "जिसकी लाठी उसकी भैंस" की तुलना गांधीजी की
क्रांतिकारी शिक्षा से की: कि सच्ची मानवीय महानता दूसरों के लिए निस्वार्थ कष्ट
सहने की क्षमता में निहित है, जिससे यह स्थापित होता है कि "केवल सत्य ही
शक्ति है"। गांधीजी के असाधारण कार्यों के माध्यम से, भारत का संघर्ष और उसके सिद्धांत अंतरराष्ट्रीय स्तर पर जाने गए। पटेल ने
मार्मिक रूप से इस विरोधाभास का उल्लेख किया कि गांधीजी, जिन्हें उन्होंने सच्चे ईसाई गुणों का प्रतीक बताया, कारावास में थे।
पटेल ने स्पष्ट किया कि सम्मेलन का उद्देश्य गांधीवादी सिद्धांतों के प्रति
गुजरात की गहराई और उन्हें बनाए रखने की उसकी तैयारी का आकलन करना था, खासकर ऐसे समय में जब देश के विभिन्न हिस्सों में अहिंसक तरीकों की
प्रभावकारिता के बारे में संदेह उभर रहा था। उन्होंने दृढ़ विश्वास के साथ अहिंसा
में गुजरात के गहरे विश्वास की घोषणा की, यह दावा करते हुए
कि जिस क्षण इस मूलभूत सिद्धांत को त्याग दिया जाएगा, उनकी लड़ाई अपरिवर्तनीय रूप से हार जाएगी। इसकी श्रेष्ठ नैतिक शक्ति पर जोर
देते हुए, पटेल ने प्रसिद्ध रूप से कहा, "अहिंसा ने हिंसा से अधिक बहादुरी का परिचय दिया। हाथ में
रिवॉल्वर लेकर कोई भी हिंसक हो सकता है, लेकिन बहुत कम
लोग अहिंसक हो सकते थे।" इसने इस बात पर प्रकाश डाला कि सच्चा साहस आक्रामकता
में नहीं, बल्कि शांतिपूर्ण प्रतिरोध की अनुशासित शक्ति में निहित
है। इस प्रकार १९२२ का सम्मेलन भारत की स्वतंत्रता की खोज का मार्गदर्शन करने वाले
नैतिक ढांचे की एक शक्तिशाली पुनरावृत्ति के रूप में कार्य करता है।
સત્ય અને અહિંસા: ભારતીય આંદોલનના અટલ આધારસ્તંભ – વલ્લભભાઈ પટેલનું ૧૯૨૨નું સમર્થન
ભારતના ઉભરતા સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના ઉત્તેજનાપૂર્ણ વાતાવરણમાં, ૨૭ મે, ૧૯૨૨ની ગુજરાત રાજકીય પરિષદ આંદોલનના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોની પુનઃ પુષ્ટિ માટે એક નિર્ણાયક ક્ષણ બની. અહીં જ શ્રી વલ્લભભાઈ પટેલે, એક અગ્રણી નેતા, સત્ય અને અહિંસાને તે અચળ પાયા – "આધાર સ્તંભ " – તરીકે ઉત્સાહપૂર્વક હિમાયત કરી હતી, જેના પર તેમનો સંપૂર્ણ પ્રયાસ નિર્ભર હતો.
પરિષદનો પ્રારંભ એક ઠરાવ સાથે થયો, જે પટેલ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો અને શ્રીમતી સરોજિની નાયડુ દ્વારા મહત્વપૂર્ણ રીતે સમર્થન પામ્યો હતો, જેમાં મહાત્મા ગાંધીને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરવામાં આવી હતી. "ગુજરાત રાજકીય પરિષદના પિતા" તરીકે પ્રશંસા પામેલા, ગાંધીજીને અહિંસા અને સત્ય પ્રત્યેના તેમના અટલ પાલન દ્વારા ભારતીયો માટે "આત્મ-બળ" અને રાષ્ટ્રીય પ્રગતિનો માર્ગ પ્રકાશિત કરવાનો શ્રેય આપવામાં આવ્યો હતો. ઠરાવમાં જણાવાયું હતું કે આ પ્રતિબદ્ધતાએ ભારતના ઉદ્દેશ્યને વૈશ્વિક મંચ પર પહોંચાડ્યો હતો, જેનાથી તેને વિશ્વવ્યાપી માન્યતા મળી. એકત્રિત પ્રતિનિધિઓએ દ્રઢ સંકલ્પ કર્યો કે દરેક ભારતીય, લિંગને ધ્યાનમાં લીધા વિના, દરેક વિચાર, શબ્દ અને કાર્યમાં સત્ય અને અહિંસાનું કડક પાલન કરવું તેમનું સર્વોચ્ચ કર્તવ્ય છે.
ઠરાવના સમર્થનમાં પોતાના સંબોધનમાં, વલ્લભભાઈ પટેલે શક્તિશાળી રીતે સ્પષ્ટ કર્યું કે કેવી રીતે મહાત્મા ગાંધીની પદ્ધતિઓએ અભૂતપૂર્વ રીતે વિશ્વનું ધ્યાન આકર્ષિત કર્યું હતું. તેમણે પ્રવર્તમાન માન્યતા કે "જેની લાકડી તેની ભેંસ" ની તુલના ગાંધીજીના ક્રાંતિકારી શિક્ષણ સાથે કરી: કે સાચી માનવ મહાનતા અન્ય લોકો માટે નિઃસ્વાર્થ કષ્ટ સહન કરવાની ક્ષમતામાં રહેલી છે, જેનાથી તે સ્થાપિત થાય છે કે "ફક્ત સત્ય જ શક્તિ છે". ગાંધીજીના અસાધારણ કાર્યો દ્વારા, ભારતનો સંઘર્ષ અને તેના સિદ્ધાંતો આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે જાણીતા બન્યા. પટેલે કરુણતાપૂર્વક એ વિરોધાભાસની નોંધ લીધી કે ગાંધીજી, જેમને તેમણે સાચા ખ્રિસ્તી ગુણોનું પ્રતીક ગણાવ્યા, તેઓ કેદમાં હતા.
પટેલે સ્પષ્ટ કર્યું કે પરિષદનો હેતુ ગાંધીવાદી સિદ્ધાંતો પ્રત્યે ગુજરાતની ઊંડાણપૂર્વકની સમજ અને તેમને જાળવી રાખવાની તેની તૈયારીનું મૂલ્યાંકન કરવાનો હતો, ખાસ કરીને એવા સમયે જ્યારે દેશના વિવિધ ભાગોમાં અહિંસક પદ્ધતિઓની અસરકારકતા વિશે શંકાઓ ઊભી થઈ રહી હતી. તેમણે દ્રઢ વિશ્વાસ સાથે અહિંસામાં ગુજરાતના ઊંડા વિશ્વાસની ઘોષણા કરી, ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે જે ક્ષણે આ મૂળભૂત સિદ્ધાંતનો ત્યાગ કરવામાં આવશે, તેમની લડાઈ અપરિવર્તનીય રીતે હારી જશે. તેની શ્રેષ્ઠ નૈતિક શક્તિ પર ભાર મૂકતા, પટેલે પ્રખ્યાત રીતે કહ્યું,
"અહિંસાએ હિંસા કરતાં વધુ બહાદુરી દર્શાવી. હાથમાં રિવોલ્વર લઈને કોઈ પણ હિંસક બની શકે છે, પરંતુ બહુ ઓછા લોકો અહિંસક બની શકતા હતા." આનાથી એ વાત પર પ્રકાશ પડ્યો કે સાચું સાહસ આક્રમકતામાં નહીં, પરંતુ શાંતિપૂર્ણ પ્રતિકારની શિસ્તબદ્ધ શક્તિમાં રહેલું છે. આમ ૧૯૨૨ની પરિષદ ભારતના સ્વાતંત્ર્ય માટેના માર્ગદર્શન આપતા નૈતિક માળખાની શક્તિશાળી પુનરાવર્તન તરીકે કાર્યરત થઈ.
Subscribe us : WhatsApp Youtube Channel Visit us : Sardar Patel
