ક્રાંતિનો અવાજ અને યુવા શક્તિના પ્રણેતા: જોઆચિમ આલ્વા
ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામનો ઈતિહાસ માત્ર થોડા ગણ્યાગાંઠ્યા નેતાઓના ભાષણો
કે આંદોલનો પૂરતો સીમિત નથી. આ મહાન યજ્ઞમાં અનેક એવા વીરલાઓ હતા જેમણે પોતાની
યુવાની,
પોતાની કારકિર્દી અને પોતાનું સમગ્ર જીવન દેશની વેદી પર
હોમી દીધું હતું. આવા જ એક વિરલ વ્યક્તિત્વ અને ભારતીય યુવા આંદોલનના શિલ્પી એટલે જોઆચિમ આલ્વા. ઈતિહાસના પાનાઓ પર તેમની કહાની એક રોમાંચક નવલકથા જેવી લાગે
છે,
જેમાં પ્રેમ છે, સંઘર્ષ છે, જેલના સળિયા છે અને એક અદમ્ય દેશભક્તિ છે.
જોઆચિમ આલ્વાનો જન્મ ૨૧ જાન્યુઆરી, ૧૯૦૭ના રોજ મૈસુર રાજ્યના દક્ષિણ કેનેરા જિલ્લાના ઉડુપી
ખાતે થયો હતો. તેમનું બાળપણ અને શિક્ષણ એવા સમયે થયું જ્યારે ભારત અંગ્રેજોની
ગુલામીમાંથી મુક્ત થવા માટે અડવડિયું ખાઈ રહ્યું હતું. તેમનું પ્રારંભિક શિક્ષણ
બેંગ્લોરની પ્રખ્યાત સેન્ટ એલોયસિયસ કોલેજમાં થયું. ત્યારબાદ ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે તેઓ
મુંબઈ આવ્યા, જ્યાં
તેમણે સેન્ટ ઝેવિયર્સ કોલેજ, એલ્ફિન્સ્ટન કોલેજ અને લો કોલેજ જેવી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓમાં અભ્યાસ કર્યો.
પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ પછીના સમયગાળામાં ભારતમાં જે રાજકીય ઉથલપાથલ થઈ રહી હતી, તેણે યુવાન જોઆચિમના માનસપટલ પર ઊંડી અસર કરી. તેઓ એક
તેજસ્વી વકીલ બનીને આરામદાયક અને વૈભવી જીવન જીવી શકતા હતા. તેમની પાસે કાયદાની
પદવી (B.A.,
LL.B.) હતી અને ઉજ્જવળ ભવિષ્ય
તેમની રાહ જોઈ રહ્યું હતું. પરંતુ મહાત્મા ગાંધીના વિચારોનું વાવાઝોડું તેમના
જીવનમાં પ્રવેશ્યું. ગાંધીજીના પ્રભાવે તેમને એટલા સ્પર્શી ગયા કે તેમણે પોતાની 'ધીકતી વકીલાત' (lucrative practice) નો ત્યાગ કરી દીધો. તેઓ એક "તોફાની વિદ્યાર્થી
નેતા" તરીકે ઉભરી આવ્યા. ૧૯૨૦ના દાયકામાં રાષ્ટ્રવાદી ચળવળ પ્રત્યેની તેમની
સંપૂર્ણ નિષ્ઠાને કારણે તેમને અનેકવાર જેલની હવા ખાવી પડી હતી.
જોઆચિમ આલ્વાના જીવનનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ વળાંક ત્યારે આવ્યો જ્યારે તેઓ સેન્ટ
ઝેવિયર્સ અને લો કોલેજમાં અભ્યાસ કરતા હતા. ત્યાં તેમની મુલાકાત શ્રીમતી વાયોલેટ આલ્વા સાથે થઈ. વર્ગખંડની આ મિત્રતા ધીરે ધીરે એક આજીવન
ભાગીદારીમાં પરિવર્તિત થઈ. આ માત્ર એક લગ્નજીવન ન હતું, પરંતુ એક વૈચારિક ગઠબંધન હતું.
ઐતિહાસિક દસ્તાવેજોમાં આ દંપતીની સરખામણી બ્રિટનના ફેબિયન સ્કૂલના સ્થાપક સિડની અને બીટ્રીસ વેબ (Webbs) સાથે કરવામાં આવે છે. જેમ વેબ દંપતીએ બ્રિટનમાં બૌદ્ધિક
ક્રાંતિ કરી હતી, તેમ
આલ્વા દંપતીએ ભારતમાં રાષ્ટ્રવાદની જ્યોત જલાવી હતી. તેઓ બંને એકબીજાના પૂરક હતા
અને તેમનું સમાન ધ્યેય હતું: બ્રિટિશ રાજને કોઈપણ ભોગે પડકારવું અને ભારતની
આઝાદીને વેગ આપવો. તેઓ રાજકારણમાં કોઈ મોટા વારસા કે નામની "આભા" (halo)
સાથે આવ્યા ન હતા. તેમણે પક્ષના પદાનુક્રમમાં છેક તળિયેથી
શરૂઆત કરી હતી અને પોતાની મહેનત અને ત્યાગથી ટોચ પર પહોંચ્યા હતા.
જોઆચિમ અને વાયોલેટ આલ્વાનું ભારતીય ઈતિહાસમાં સૌથી મોટું યોગદાન "યુવા આંદોલન" (Youth Movement) ની સ્થાપના છે. તે સમયે ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનું
સંચાલન મુખ્યત્વે વૃદ્ધ અને ગંભીર નેતાઓ દ્વારા કરવામાં આવતું હતું, જેમને સમકાલીન લોકો "grave, old
plodders" (ધીમી ગતિએ ચાલનારા
વૃદ્ધો) તરીકે ઓળખતા હતા. કોંગ્રેસની કાર્યપદ્ધતિ ધીમી હતી.
આલ્વા દંપતીએ આ વાતાવરણમાં યુવાનીનો જોશ ભર્યો. તેમણે વિદ્યાર્થીઓને સંગઠિત
કર્યા અને યુવા ચળવળ શરૂ કરી. જો તેઓ ન હોત, તો કદાચ ભારતમાં યુવા આંદોલનનો જન્મ જ ન થયો હોત. તેમણે
કોંગ્રેસના દ્રષ્ટિકોણને બદલી નાખ્યો. આ યુવા કાર્યકરોએ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં જે
ઊર્જાનો સંચાર કર્યો, તેણે
બ્રિટિશ હકુમતને હચમચાવી દીધી. તેઓ સાચા અર્થમાં ભારતીય યુવા શક્તિના પ્રણેતા હતા.
જોઆચિમ આલ્વા માત્ર એક નેતા જ નહીં પણ એક શક્તિશાળી લેખક પણ હતા. તેમની
લેખનશૈલી "સરળ અને ધારદાર" હતી. ૧૯૪૩માં, તેમણે રાષ્ટ્રવાદી વિચારોને ફેલાવવા માટે "ફોરમ" (Forum) નામનું સાપ્તાહિક શરૂ કર્યું. આ મેગેઝિન શરૂઆતથી જ એક
"લડાયક અખબાર" હતું. તે સમાજના સ્થાપિત મંતવ્યો અને લોકોના સંતોષને
હચમચાવી નાખતું હતું.
તેમણે લખેલો એક પ્રખ્યાત સંપાદકીય લેખ, "Settling the
Accounts with the British" (અંગ્રેજો સાથે હિસાબ ચુકતે કરવો), બ્રિટિશ સરકારની આંખમાં કણાની જેમ ખૂંચ્યો. પરિણામે, ૧૯૪૩માં તેમના પર રાજદ્રોહ (sedition) નો મુકદ્દમા ચલાવવામાં આવ્યો. ભારતમાં "ફોરમ" એક
અગ્રણી સત્તા-વિરોધી અંગ બની ગયું હતું. જોઆચિમ માનતા હતા કે સમાજવાદ અને માનવ
ભાઈચારો જ સાચો માર્ગ છે અને તેમણે હંમેશા પોતાની કલમનો ઉપયોગ અન્યાય સામે અવાજ
ઉઠાવવા માટે કર્યો.
આઝાદીના સંઘર્ષના દિવસો પછી, જોઆચિમ આલ્વાને તેમના ત્યાગ અને સેવાના ફળ મળ્યા. સ્વતંત્ર ભારતમાં તેમણે અનેક
મહત્વપૂર્ણ હોદ્દાઓ સંભાળ્યા. તેઓ બોમ્બે કોંગ્રેસ સમિતિની કારોબારીમાં રહ્યા અને
અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિ (AICC) ના સભ્ય બન્યા. ૧૯૫૯માં તેઓ બોમ્બેના શેરિફ બન્યા. લોકશાહીના મંદિરમાં પણ તેમનું યોગદાન અમૂલ્ય રહ્યું; ૧૯૫૦-૫૨ દરમિયાન તેઓ પ્રાંતીય ધારાસભાના સભ્ય હતા અને
૧૯૫૨થી ૧૯૬૭ સુધી સતત ૧૫ વર્ષ સુધી લોકસભાના સભ્ય તરીકે સેવા આપી. ૧૯૬૯માં તેઓ
રાજ્યસભાના સભ્ય બન્યા.
વિદેશ મંત્રાલય, સંરક્ષણ, નાણાં અને અણુ ઊર્જા જેવા મહત્વના મંત્રાલયો માટે તેઓ
હંમેશા એક વિશ્વસનીય સલાહકાર રહ્યા હતા. તેમણે વિશ્વનો વ્યાપક પ્રવાસ કર્યો હતો
અને ૧૯૪૮ તથા ૧૯૬૦માં પોપ સાથે મુલાકાત પણ કરી હતી. જોઆચિમ આલ્વાની એક ખાસિયત એ
હતી કે તેઓ પ્રખર રાષ્ટ્રવાદી હોવાની સાથે સાથે ઊંડી ધાર્મિક શ્રદ્ધા ધરાવતા
ખ્રિસ્તી પણ હતા. તેમણે સાબિત કરી દીધું કે એક સાચો દેશભક્ત પોતાના ધર્મ અને
રાષ્ટ્ર બંનેને ગૌરવ સાથે અપનાવી શકે છે.
જો કદાચ ભવિષ્યમાં તેમની તમામ રાજકીય પ્રવૃત્તિઓ ભુલાઈ જાય, તો પણ તેમનું એક કાર્ય હંમેશા અડીખમ રહેશે - તેમનું પુસ્તક, "Men
and Supermen of Hindustan". આ પુસ્તકને એક એવું સ્મારક ગણવામાં આવે છે જે હંમેશા પ્રેરણાનો પ્રકાશ
ફેલાવતું રહેશે. આજે પણ, જો કોઈ
વ્યક્તિ નિરાશા અનુભવતી હોય અને તેને માતૃભૂમિ પ્રત્યેના પ્રેમનો નશો કરવો હોય, તો તેણે આ પુસ્તક વાંચવું જોઈએ. તે વાચકને એક અવિસ્મરણીય
અનુભવ પ્રદાન કરે છે.
જોઆચિમ અને વાયોલેટ આલ્વાએ સાબિત કર્યું કે પરિવર્તન લાવવા માટે સત્તા કે વારસાની જરૂર નથી હોતી, જરૂર હોય છે માત્ર અદમ્ય સાહસ અને દેશ માટે મરી ફીટવાની તમન્નાની.
Subscribe us : WhatsApp Youtube Channel Visit us : Sardar Patel